نقد نظریه خیالی بودن اشتیاق به کمال

بعضی از نویسندگان نه تنها کمال را مبنایی برای زیبایی نمی دانند، بلکه اصلا اساس رشد و کمال انسانی، برای آنان مطرح نیست، البته در عین حال باید اضافه کرد که نفی رشد و کمال انسانی معلول شرایط عارصی ذهنی خاصی است که در یک یا چند انسان به وجود می آید، نه این که واقعا اگر آن شرایط عارضی از ذهن آنان نفی شوند، باز درصدد نفی رشد و کمال انسانی برخواهند آمد، زیرا گمان نمی رود آن متفکران با مشاهده سیه روزی ها و نکبت ها و ناگواری هایی که بشر با از دست دادن فضیلت و رشد و کمال روحی دچار آن ها شده است، باز درصدد پذیرش آن اصول ارزشی برنیایند.
به هر حال، ما با مطالبی که در جملات زیر درباره نفی و انکار کمال گفته شده است، سر و کار داریم و چگونگی شخصیت مطرح نیست.
در میان خیال هایی که از این راه به درون علم راه یافته بود، تصور کمال خیالی بود: انسان تنها با مطلق ارضاء می شود او مطلقا کمال می طلبد. این عقیده که انسان باید همیشه به کمال دست یابد، چیزی خیالی است، چنان که منظور از کمال، شیئی است که دارای تمام فضایل ممکن بوده و دوری از همه معایبی که آدمی بی کار با دلی سیر و سرد که کار بهتری نیز ندارد که بکند، ممکن است بکوشد که آن ها را بجوید، فارغ و آزاد باشد... انسان تنها در جستجوی آنان است که نیک است، او در جستجوی کمال نیست، تنها ریاضیات انتزاعی خواستار کمال است، حتی ریاضیات عملی به محاسبات تقریبی خرسند است. جستجوی کمال در هر قلمرو زندگی هر چه که باشد، به وسیله هوس انتزاعی، بیمار گونه، یا بیهوده برانگیخته می شود. ما دلمان می خواهد هوای صاف استنشاق کنیم، ولی آیا توجه داریم که هوای مطلقا صاف در هیچ جا پیدا نمی شود؟ هوا همیشه دارای انیدرید کربنیک سمی و دیگر گازهای مضر است، اما در چنان مقادیر اندکی که بر ارگانیسم ما تاثیر نمی کنند و از این رو به هیچ وجه نمی آزارند. ما می خواهیم آب صاف بیاشامیم، ولی آب رودخانه، جوی ها و چشمه ها همواره دارای مخلوط معدنی است. اگر این مواد به مقدار کم باشند،  هم چنان که در آب های خوب وضع همیشه این طور است وقتی تشنگی مان را با آب رو می نشانیم، خوشی ما را منغص نمی کند، اما آب مطلقا خالص (آب مقطر) حتی برای ذائقه ما نامطبوع است.. به طور خلاصه، نیاز های طبیعت آدمی با «نسبتا خوب» ارضا می شود، تنها هوس بیهوده در جستجوی کمال خیالی است، حواس ما و دل ما و ذهن ما درباره آن چیزی نمی داند و حتی وهم و هوش درباره اش تنها جملات تو خالی ادا می کند و تصور مشخص و جاندار از کمال ندارد.»
می توان گفت: جملات مذکور خلاصه همه مطالبی است که درباره نفی و انکار «کمال» گفته شده است. اکنون به بررسی جملات مذکور می پردازیم:
جمله یکم: «در میان خیال هایی که از این راه به درون علم راه یافته بود، تصور کمال خیالی بود: انسان تنها با مطلق ارضاء می شود، او مطلقا کمال می طلبد. این عقیده که انسان باید همیشه به کمال دست یابد، چیزی خیالی است.»

پاسخ مطلب مذکور چنین است: اولا: با اعتقاد به این که سیر طبیعی جهان و انسان، یک سیر تکاملی است، به چه علت اشتیاق به کمال از جنبه روانی، متهم به خیال و پندار بوده باشد؟! مگر بعضی از مکتب هایی که از قرن نوزدهم به این طرف به جوامع عرضه شده اند، تکامل جهان و انسان را به عنوان عنصر اساسی مکتبی خود طرح کرده اند؟

ثانیا: قانون تکامل را مخصوصا درباره انسان، چه از نظر بیولوژی و چه از نظر فیزیولوژی، از قرن نوزدهم به قدری مسلم گرفته اند که هر کس خلاف آن را احتمال بدهد، او را بی خبر از علم قلمداد می کنند. حال، این سوال پیش می آید که چطور شد که انسان از آن دو بعد در مجرای تکامل پیش می رود، ولی از بعد روحی و روانی خشکیده و متوقف شده است؟!!

ثالثا: در امتداد چهل هزار سال که بنا به گفته صاحب نظران، موجودیت بیولوژیک و فیزیولوژیک انسان با همین کیفیت امروز دیده می شود، در خلال این مدت تاقرن هجدهم بنا به گفته عده ای، و تا قرن هفت و هشت، با نظر به ظهور تمدن اسلام، تکامل معنوی داشته و از آن قرون به بعد، با سرعت شگفت انگیز، تکامل مزبور به جریان افتاده است و تا این دوران ما که اواخر قرن بیستم است، عظمت های شگفت انگیزی از مغزی بشری بروز کرده است. این جریان چه پدیده ای است؟ خواه ما بگوییم که: تکامل یک امر خیالی بوده است و بشر از آغاز تاریخ زندگیش در این کره خاکی دارای همه نیروها و استعدادهای مغزی بوده و هیچ تکاملی در مغز و روان او به وجود نیامده است و کاری که صورت گرفته است. عبارت از فعلیت رسیدن و شکوفا شدن آن نیروها و استعدادها بوده است، و خواه بگوییم: بشر آن نیروها و استعدادها را در خلال همین مدت مطابق قانون تکامل به دست آورده است، نتیجه یکی است و آن این است که بشر قدرت دگرگونی و تحول به وضع عالی را دارا می باشد.

منـابـع

کلیــد واژه هــا