توصیف امام علی علیه السلام از موجودات مجرد

در «غرر و درر» آمدی وارد است که از امیرالمؤمنین علیه السلام درباره عالم علوی که عالم مجردات است و از عالم اجسام به حسب مرتبه بالاتر است، پرسیدند:
«حضرت فرمود: صورت هایی هستند بدون ماده و بالاتر از اینکه کمال آنها به قوه و استعداد باشد، خداوند ظهور و انکشاف پیدا کرد برای آنها پس درخشیدند، و طلوع کرد بر آنها پس متلألی شدند و در هویت آنها مثال خود را انداخت و بدین وسیله افعال خود را از آنها ظاهر فرمود و انسان را با نفس ناطقه آفرید که اگر آن نفس را به دو بال علم و عمل تزکیه کند و رشد دهد، پس آن نفس ناطقه با گوهر ها و جواهر علت های نخستینش مشابه خواهد شد و اگر مزاجش را معتدل سازد و از صفات متضاده دوری جسته، طریق عدل و وسط را بپوید، پس با هفت آسمان مستحکم مشارکت خواهد نمود.»
این حدیث شریف را که از درر و غرر کلمات امیرالمؤمنین محسوب می شود و در بین اعلام و بزرگان از فن فلسفه و عرفان حاوی نکاتی عمیق و جهاتی رشیق است، مجلسی رحمة الله علیه در تاسع «بحارالانوار» که در احوالات امیرالمؤمنین علیه السلام است از «مناقب» ابن شهر آشوب ذکر کرده است.
و ابن شهرآشوب این حدیث را شاهد آورده است برای آنکه امیرالمؤمنین علیه السلام از تمام فلاسفه ارجح بوده است و لذا به دنبال این حدیث، کلام بوعلی سینا را برای تأیید مطلب آورده است که او گفته است: "لم یکن شجاعا فیلسوفا قط إلا علی علیه السلام."
و حکیم سبزواری (قده) در «شرح منظومه» در غرر فی إثبات أن أول ما صدر هو العقل در بحث الهیات بالمعنی الاخص آورده است.
لیکن آقا جمال خوانساری در شرح این حدیث گفته است: این کلام مؤید چندین اصل از اصول حکما میتواند شد، نهایت نسبت آن به آن حضرت صلوات الله و سلامه علیه ثابت نیست، بلکه گمان فقیر اینست که کلام یکی از حکما بوده که بعضی از برای ترویج آن نسبت به آن حضرت داده، و الله تعالی یعلم. (شرح غرر و درر، جلد 4، ص 221)
این حقیر روزی در محضر استاد گرامی ما علامه طباطبایی مد ظله عرض کردم: آقاجمال خوانساری درباره این حدیث تشکیک کرده است. ایشان فرمودند: کدام کس غیر از امیرالمؤمنین علیه السلام میتواند چنین سخن گوید؟ آیا ابوحنیفه؟ آیا حسن بصری؟ و ما تا قرن چهارم ابدا در تاریخ، کسی را یاد نداریم که به این معانی آشنا شده و بتواند چنین عبارتی گوید غیر از امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام.

منـابـع

کلیــد واژه هــا