معتصم عباسی

ابواسحاق معتصم، هشتمین خلیفه بنی عباس و معتزلی مذهب که قاتل امام نهم شیعیان، حضرت جواد (ع) بود. در شهر زبطره از بلاد روم به دنیا آمد. پدرش هارون الرشید، از خلفای بزرگ بنی عباس و برادرش مأمون عباسی بود. مأمون، برادر او، قبل از مرگش، او را جانشین خود کرد و پسرش عباس را که در میان مردم و نظامیان خیلی محبوب بود، از خلافت محروم کرد، عباس هم با عمویش معتصم بیعت کرد و نظامیان و دیگران هم از او پیروی کرده و به خلافت معتصم، تن در دادند. معتصم، هشت پسر و هشت دختر و 8000 غلام داشت و هشت فتح بزرگ کرد و هشت بار، هزار هزار دینار میراث گذاشت و هشت سال و هشت ماه و هشت روز، حکومت و چهل و هشت سال عمر کرد؛ از این رو به او خلیفه «مثمن» گویند.
معتصم بسیار مدبر و با فکر و رأی و شجاع بود. اول کسی است از خلفا که غلام ترک داشت. از مهمترین کارهایی که در دوران حکومتش کرد، تشکیل نیروی نظامی منظم و بزرگی از ترکان بود و آنقدر به آنها ارادت داشت که غلامان خاص خودش را مانند وصیف ترک از بین آنها انتخاب کرد و کم کم امور دولتی را به آنها داد تا اینکه ظلم و ستم سپاهیان ترک که تعداد آنها نیز بسیار زیاد بود، مردم بغداد را به ستوه آوردند، لذا معتصم در سال 220 هـ ق با لشگریان خود، به سامرا رفت و آنجا را ساخت و مرکز خلافت و حکومتش قرار داد.

دوران حکومت معتصم:
در زمان معتصم که بابک خرم دین، بر شهرهای آذربایجان و ارمنستان و بعضی از مناطق عراق نفوذ پیدا کرده بودند، که به توسط افشین (نماینده معتصم) آنها سرکوب شدند و بابک کشته شد و جسدش را در سامرا دار زدند. در این جنگ که در همدان واقع شد، نزدیک چهل هزار بابکی هم کشته شدند. از دیگر وقایع دوران معتصم، رفتن او به روم در سال 223 هـ ق بود. او در مقابل امپراطور روم، که به زبطره تاخته بود و دست به غارت و قتل زیادی زد، قیام کرد، حکومت امپراطوری را در هم شکست و خود شهر عموریه را گرفت، عده ای را اسیر و عده ای را کشت. می خواست قسمتهای دیگری را بگیرد که سوء قصدی بر ضد او کشف شد و جان سالم به در برد. سوء قصد اینگونه بود که عباس، برادرزاده او به تحریک بعضی از سران عرب و اطرافیانش که از برتری ترکان در امور کشوری و لشگری ناراضی بودند، به فکر کشتن معتصم افتاد و در مقابل او خروج کرد، ولی او و یارانش همه به قتل رسیدند و معتصم به عراق بازگشت. حادثه دیگر عصر معتصم، گرایش فرمانروایان "باوندی" طبرستان به اسلام است. نسب آنها به ساسانیان می رسد و بر دین اجداد خودشان و از دستگاه خلافت جدا بودند و به دستور خلفا گوش نمی کردند، ولی در زمان معتصم، به اسلام روی آوردند.

شهادت حضرت امام جواد علیه السلام:
واقعه مهم زمان معتصم، شهادت امام نهم شیعیان است که وقتی خلیفه معتصم از فضایل و کمالات حضرت جواد الائمه (ع) آگاه شد و استقبال مردم و شیعیان نسبت به حضرت را متوجه شد، حسد در دلش شعله کشید و سینه اش را پر کرد، از این رو در صدد برآمد که ایشان را از بین ببرد، حضرت امام محمدتقی را به بغداد طلبید و از عبدالملک زیات که والی مدینه بود خواست تا حضرت را به بغداد بفرستد.
امام جواد روز 28 محرم سال 220 هـ ق به بغداد آمد. معتصم، همسر حضرت را که دختر مأمون و برادرزاده خودش بنام ام الفضل بود، تحریک کرد و زهری را برای او فرستاد تا به غذای امام بریزد و حضرت را از پا درآورد. ام الفضل که در دلش نسبت به حضرت جواد، انحراف داشت، همین کار را کرد، حضرت را مسموم و بعد از کرده خود پشیمان شد، که امام جواد به او گفت: «به خدا قسم به بلایی مبتلا می شوی که هیچ چاره ای نداری» و همینطور هم شد و بدین وسیله حضرت به دستور معتصم و توسط ام الفضل به درجه رفیع شهادت رسید.

مذهب معتصم:
معتصم خودش معتزلی بود و سیاست مأمون را در طرفداری از معتزله و در مسئله خلق قرآن و مخالفت با حنبلیان، ادامه داد. امام احمد حنبل را بسیار زجر داد تا اینکه از عقیده اش دست بردارد که موفق نشد. در روم هم، بسیاری از مسلمانان را اسیر کرد تا اینکه قرآن را مخلوق بداند. زیرا او مردی بسیار خشن و بی رحم بود و گفته اند که قاضی احمدبن ابی داوود که از سران معتزله بود، در معتصم بسیار نفوذ داشت و گاه گاهی خشونت ها و سختگیری های او را تعدیل می کرد. معتصم در سال 227 هـ ق در سامرا درگذشت و همانجا دفن شد. فضل بن مروان و احمد بن عمار و محمد ابن عبدالملک زیات از وزرای او بودند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا