علم دامپزشکی در اسلام

اعراب پیش از اسلام، اطلاعات فراوانی درباره اسب و شتر داشتند، ولی بعد از اسلام بود که به تحقیق درباره حیوانات پرداختند. مآخذ اولیه تحقیقات آن ها درباره حیوانات، عمدتا منابع ایرانی و یونانی و هندی بود. مسلمانان حیوانات را به عنوان آیات خداوندی در روی زمین می شناختند و علاقه داشتند آن ها را بشناسند؛ به خصوص ازآن رو که شرع اسلام برای ذبح، تغذیه و خوردن آن ها، حقوق حفظ و نگهداری آن ها دستوراتی صادر کرده بود. زندگی حیوانات اهلی و غیر موذی تا به آن اندازه در اسلام اهمیت دارد که در این باره رساله های فراوانی نوشته شده است. درباره جانوران، برجسته ترین نوشته ها متعلق به جاحظ است که «کتاب الحیوان» را نوشته است. او در مورد زندگی 350 حیوان بررسی کرده و برای آن ها تقسیم بندهایی نیز قائل شده است. وی در مورد آن ها از نظر روان شناسی نیز مطالعه کرده است. در این خصوص، ابن قتیبه کتب عیون الاخبار را تألیف کرد و اخوان الصفا نیز در مورد جاندارن به خصوص از نظر فلسفی تحقیقاتی کرده اند. کندی و فارابی نیز رساله هایی در مورد جانوران نوشته اند. ابن سینا در کتاب شفا درباره روان شناسی و فیزیولوژی جانوران صحبت کرده است. ابن باجه نیز رساله ای درباره حیوانات دارد. بخشی از کتاب عجایب المخلوقات نیز به حیوانات تعلق دارد. مهم ترین اثر قرن هشتم در این زمینه، کتاب حیوه الحیوان اکبری نوشته کمال الدین دمیری می باشد که به زبان های دیگر هم ترجمه شده است. او از نظرهایی هم چون شرعی، فقهی و پزشکی روی جانوران تحقیق کرده است. مسلمانان در کتب ادبی و هنری خود نیز از تصاویر و داستان های حیوانات استفاده نموده و آن ها را بسیار زیبا بیان کرده اند. جانور شناسانی مثل اصمعی، عبدالمومن، دمیاطیjavascript:;، جوالیقی و ابن المنذر درباره شناخت اسب رسالاتی نوشته اند. مسلمانان در مورد پرندگان هم تحقیقات جالبی کرده اند. پزشکان اسلامی، از جمله رازی، ابن سینا، ابن بیطار و داوود انطاکی، از جانوران در داروسازی و معالجه امراض نیز استفاده می کردند.
فخرالدین ابن احمد رودباری یک دامپزشک ایرانی بود که کتاب کنزالهدایه را نوشت.
فخرالدین رازی پزشک مشهور ایران در کتاب جامع العلوم خود، فصلی را به حیوانات شکاری و درمان بعضی از بیماری ها آن ها اختصاص داده است.
زکریابن محمود قزوینی یک دامپزشک ایرانی بود. وی کتابی در مورد حیوانات و تاریخ طبیعی نوشته است به نام عجایب المخلوقات که درسال 1263میلادی منتشر شده است.
نورالدین محمد عوفی نیز در مورد جانور شناسی کتابی به نام جامع الحایات تحریر کرد.
حمدالله مستوفی در بخش دوم کتاب نزهه القلوب خود، در مورد جانور شناسی تحقیقاتی کرده و به خصوص در مورد اندام مکنده مگس و پیدایش گامت های نر و ماده در زنبورها، صحبت های علمی نموده است. او حیوانات را به سه طبقه دسته بندی کرده است: حیوانات آبزی، حیوانات خاکزی، حیوانات هوازی.
احمد مروی نیز در مورد جانور شناسی، کتابی به نام عجایب المخلوقات دارد. از آن رو که در دین اسلام آزار و اذیت حیوانات منع شده، سنان بن توجه خاصی به حیوانات مبذول می داشت و در سال 910 میلادی، یک درمانگاه مخصوص برای حیوانات در بغداد دایر کرد. او در موقع اعزام پزشک به شهرهای دیگر، به آن ها سفارش می کرد بعد از معالجه انسان ها، به وضعیت حیوانات نیز رسیدگی کنند.
موضوع جالب این که، در دوره اسلامی، دامپزشکان در صورت سقط و یا زخمی شدن حیوانات، مورد جریمه واقع می شدند. تعداد بیماری های حیوانات در مجموع 320 فقره شمرده شده است.
محمدبن حسین تونسی، صاحب تنسوخ نامه ایلخانی، در کتاب خود درباره انواع اسب ها و بیماری های مربوط به آن صحبت کرده و یادآور می شود که انسان نباید اسب خود را به کسی داده و یا به هر کسی بسپارد، بلکه شخص مزبور باید مورد اعتماد باشد.
کتاب دیگری به نام اقربادین فی علم طب الخیل وجود دارد که مولفش مجهول است. این کتاب درباره انواع اسب ها، بیماری، قطع اندام، جراحی و نحوه خوابیدن آن ها صحبت می کند.
محمد بن یعقوب در مورد دامپزشکی دو جلد کتاب به نام های: فروسیه والخیل نوشته ایرانیان نیز به حیوانات توجه خاصی داشته اند و از انواع آن ها مراقبت به عمل می آوردند. نوشته اند: آن ها نه تنها برای معلولین و بیماران خود بیمارستان داشتند، بلکه گاهی برای پرندگان و سایر حیوانات پیر، گرسنه، و یا زخمی نیز چنین مراکزی را دایره کرده بودند. در زمان عباسیان سعی می شد موقع استراحت حیوان، صاحب بار، بار را از روی حیوان پایین بیاورد. در واقع، ایرانیان سعی کردند. انواع کتاب دامپزشکی را به زبان فارسی برگردانند، از آن جمله زین الامین کتابی به نام رساله طب اسبان به زبان فارسی نوشته است.

محمد قاسم پسر شریف خان نیز درمورد اسب ها کتابی از هندی به فارسی ترجمه کرده است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا