آیات و روایات درباره صله رحم و گناه کبیره قطع رحم

از گناهان کبیره، قطع رحم است چنانچه حضرت صادق و کاظم و رضا و جواد علیهم السلام به گناه کبیره بودنش تصریح فرموده اند، و نیز هم در قرآن مجید وعده آتش بر آن وارد شده و مورد لعن پروردگار عالم است و او را خاسر نامیده است. از حضرت سجاد (ع) مرویست که فرمود: «از مصاحبت قاطع رحم بپرهیز که او را در سه جای قرآن ملعون یافتم»  

1- در سوره بقره می فرماید: «آنهائی که عهد الهی را پس از بستن پیمان می شکنند و می برند آن چیزی را که خداوند امر به پیوستن ( قطع رحم می کنند) و در روی زمین فساد می کنند، ایشان زیانکارانند» ( سوره بقره /آیه 25). خاسر در قرآن مجید برکسی که در آخرت معذب است اطلاق می شود و به قرینه دو آیه بعد معلوم می شود خاسر در قاطع رحم ملعون می باشد.

2- در سوره رعد می فرماید: «آنان که پیمان خدای را پس از محکم  شدن می شکنند و می برند و آنچه را که خدا به پیوند آن امر فرموده و در زمین فساد می کنند برایشان لعنت و محرومیت از رحمت خدا است و برای ایشان جایگاه بدی است. ( سوره رعد/ آیه 26) یعنی جایشان در دوزخ است».

3- در سوره محمد (ص) ( آیات 24-25) می فرماید: «آیا از شما توقع است و غریب و بعید نیست که اگر متولی امور مردم شوید در زمین فساد کنید و از خویشان خود ببرید،  آن گروه مفسد و قاطع رحم ، کسانی اند که خدای تعالی آن ها را از رحمت  خود دور فرموده و کر کرده و چشمانشان را کور فرموده»؟

قطع رحم در روایات: اخبار زیادی هم در این موضوع وارد است که به بعضی اشاره می شود.
پیغمبر اکرم (ص) فرمود: «به درستی که در دشمنی با خلق ( خصوصا ارحام زائل کننده است نه زائل کننده مو، بلکه زائل کننده دین»،
و حضرت صادق (ع) فرمود: «از زائل  کننده بپرهیزید به درستی که آن هلاک کننده است مردان را- پرسیدند: منظور از ( حالقه)  برطرف کننده چیست؟ فرمود: قطع رحم». مردی  خدمت حضرت صادق (ع) آمده از بستگان خود شکایت نمود. حضرت به او فرمودند: خشم خود را  فرو بر و کظم غیظ کن، ( و به آن ها نیکی  کن!) عرض کرد: به من چنین و چنان می کنند؛ از انواع بدی ها و ستم ها فرو گذار نمی کنند. حضرت فرمود: آیا تو هم می خواهی مثل آنها قطع رحم کنی و ترک احسان به رحم نمائی؟ اگر چنین کنی، خدای تعالی در دنیا و آخرت نظر لطفش را از تمام شما خواهد برداشت.
مجلسی گوید ممکن است اگر تو قطع ننمائی و صله کنی آنها هم پشیمان شده و صله نمایند، پس رحمت الهی همه شما را خواهد گرفت و اگر پشیمان نشوند فقط رحمت الهیه شامل حال تو خواهد بود. پس باید در مقابل قطع رحم اقارب، انسان صله نماید و لذا رسول خدا (ص) فرمود: قطع رحم نباید کنی هر چند رحم هم از تو ببرد!
حضرت باقر (ع) فرمود: «سه خصلت است که صاحب آن نمی میرد تا اینکه آثار وخیم آن را ببیند ظلم، قطع رحم، قسم دروغ».
و حضرت امیر (ع) در خطبه اش فرمود: به خداوند پناه می برم از گناهانی که نیستی را نزدیک می کند. یک نفر گفت آیا گناهانی هست که فناء را نزدیک کند؟ فرمود بلی قطع رحم، به درستی که خانواده ای که با هم جمع شوند و مواسات نمایند با یکدیگر، خداوند  رزق آنها را زیاد می فرماید و خانواده ای که از هم جدا شوند و از یکدیگر ببرند خداوند ایشان را از توسعه در رزق و طول عمر محروم می فرماید هر چند اهل تقوی باشند.
یکی از اصحاب حضرت صادق (ع) شکایت پسر عموهایش را به آن حضرت کرد و گفت: برادران و پسر عموهایم مرا سخت در فشار گذاشته اند و سهمی که از خانه داشتم از من گرفته اند فقط یک اطاق برای من باقی گذارده اند اگر بخواهم شکایت آنها را نزد حکومت وقت بنمایم هرچه در دست آنها است می توانم بگیرم. حضرت فرمودند: صبر کن خداوند  به زودی برای تو فرج خواهد فرمود، این شخص پذیرفت و برگشت، در سال صد و سی و یک، وبائی آمد و تمام آنها مردند و یک نفر هم از ایشان باقی نماند، پس خدمت حضرت صادق (ع) آمده حضرت فرمود: حال خانواده تو چگونه است؟ عرض کرد به خدا  قسم که همه مردند. حضرت فرمود: هلاک شدن آنها برای این است که با تو بد کردند و حق ترا نشناخته و قطع رحم خود نمودند همه نابود شدند. 

رحمت خدا را می برد: و ازحضرت صادق (ع) است که رسول خدا (ص) فرمود: «هرگاه در مردم دانش باشد ولی عمل به آن نباشد و الفت و محبت فقط به زبان باشد نه به دل و رحمها قطع شود، در این هنگام  خداوند رحمت دنیویه و اخرویه خود را از آنها بریده، پس گوش دل ایشان کر و چشم دل آنها را کور خواهد فرمود!» رسول خدا (ص) فرمود: «ظلم و قطع رحم از هر گناهی سزاوارتر است که خدا زودتر صاحبش را در دنیا عقوبت کند، با آنچه، در آخرت برایش از انواع عذاب ها ذخیره کرده است.» و نیز فرمود «قاطع رحم داخل بهشت نمی شود». «بوی بهشت از هزار سال راه به مشام می رسد ولی عاق والدین و قاطع رحم به وی آن را هم نخواهند  شنید». و نیز فرمود: «قطع رحم، مانع استجابت دعا است». در باب فضیلت شب قدر از آن حضرت مرو یست: «که خداوند در آن شب همه را می آمرزد مگر چهار طایفه را، شراب خوار، عاق والدین، قاطع رحم، دشمنی کننده به مومنین».

نماز و زکات – تقوی و صله رحم: از حضر رضا (ع) مرو یست: که «خداوند در قرآن مجید سه امر فرموده و مورد هر امری را هم دو چیز قرار داده که اطاعت کردن آن امر به اطاعت نمودن هر دو است:

1-  امر فرموده به نماز و زکات با هم،  پس کسی که نماز بخواند و زکات ندهد نماز هم پذیرفته نیست.

2-  امر فرموده به سپاسگزاری از خودش و والدین، پس کسی که شکر خدا را بکند ولی از والدین سپاسگزاری نکند شکر خدا را هم نکرد.

3- امر فرموده به تقوی از خودش و صله رحم، پس کسی که صله رحم نکند امر به تقوی  را هم اطاعت ننموده است». 

خداوند در سوره رعد می فرماید «آنهائی که به رحم خود پیوند می کنند و از عذاب پروردگار خود می ترسند و از سختی و بدی حساب خود بیمناکند، تا در آخر آیه شریفه می فرماید: «برای ایشان سرانجام نیک و دخول در بهشت جاودانی است». از جمله «یخافون سوء الحساب» در این آیه شریفه فهمیده می شود که صله رحم موجب آسان شدن حساب است چنانچه از پیغمبر اکرم(ص) و حضرت صادق (ع) مرویست که صله ارحام حساب را آسان می کند.

بخشش حضرت صادق (ع) به حسن افطس: حضرت صادق (ع) هنگامی که نزدیک وفات  شان شد وصیت فرمود که هفتاد دینار به حسن افطس که پسر عموی ایشان بود بپردازد! به آن حضرت گفته شد آیا به کسی عطا می فرمائید که با شمشیر به شما حمله کرد؟ حضرت فرمود: نمی خواهی از کسانی  باشم که خدای تعالی درباره آنها می فرماید «و کسانی که می پیوندند آنچه را خداوند امر به پیوند آن فرموده» به درستی که خداوند بهشت را آفریده و پاکیزه و خوشبو کرد، بوی آن از دو هزار سال راه درک می گردد، ولی عاق والدین و قطع کننده رحم آن را نمی یابد.

صله رحم در روایات: اخبار زیادی درباره وجوب صله رحم رسیده از آن جمله حضرت باقر(ع) می فرماید: رسول خدا (ص) فرمود: وصیت و سفارش می کنم حاضرین و غائبین از امتم را و کسانی که هنوز به دنیا نیامده اند تا روز قیامت که صله رحم نمایند هر چند فاصله میان ایشان و رحم یک سال باشد به درستی که صله رحم از اموری است که خدای تعالی آن را جزء دین قرار داده است. و از حضرت باقر مرویست که ابوذر گفت: از پیغمبر (ص) شنیدم که فرمود صراط ( پلی که روی جهنم است و روز قیامت همه باید از روی آن عبور  نمایند) دو طرفش، رحم و امانت خواهد بود، هرگاه کسی که صله رحم می کرده و امانت را هم رد می کرده از آن بگذرد به سلامت گذشته به بهشت خواهد رفت و هرگاه خیانت کننده به امانت و قطع کننده رحم از روی آن بگذرد او را با این دو گناه هیچ عملی سودی نمی رساند و صراط او را میان آتش خواهد انداخت.

آثار دنیوی صله رحم: روایات  کثیره ای رسیده است که از آثار صله رحم طول عمر و تأخیر در اجل و دفع بلاء و زیادتی رزق و برطرف شدن فقر و ز یاد شدن نسل می باشد. حضرت صادق (ع) در مجلس منصور دوانقی سه حدیث درباره صله رحم از قول رسول خدا (ص) نقل فرمود:  

1- شخصی صله رحم می کند و از عمرش سه سال بیشتر نمانده، پس خدای تعالی به سبب این عمل  عمرش را سی  سال قرار می دهد و شخصی قطع رحم می کند و از عمرش سی سال مانده، پس خدای  تعالی آن را  سه سال قرار می دهد آن گاه این آیه شریفه را تلاوت  فرمود: «خدا هر چه را بخواهد محو یا ثبت می فرماید». 

2- پیوند به رحم، خانه ها را آباد می کنند و عمر ها را دراز می نماید هر چند پیوند کننده از نیکان نباشد.

3- صله رحم سبب آسان شدن حساب روز جزا است و از مردن بد یعنی عاقبت بشری نگه می  دارد.

و نیز مرویست که حضرت صادق (ع) به میسر فرمود: «چندین مرتبه مرگت رسید و خدای  تعالی به سبب صله رحمی که کردی و احسانی که به خویشاوندانت نمودی آن را به تأخیر انداخت!

سبب طول عمر: و نیز مرویست که آن حضرت فرمود: ای میسر، چه کرده ای که عمرت زیاد شده است؟! گفت در جوانی، کارگر بودم و مزدم پنج درهم بود، اجرت خود من را به دائیم می دادم.

آثار معنوی و اخروی صله رحم: حضرت صادق (ع) فرمود: «صله رحم سبب دارا شدن صفت جمیله حسن خلق و سخا و کرم می شود ( زیرا برای انجام این تکلیف مهم الهی ناچار است که در معاشرت ارحام رعایت حسن سلوک را بنماید و پس از تمرین و ممارست دارای ملکه حسن خلق می شود حتی نسبت به دیگران و همچنین به برکت صله رحم و تکرار آن دارای ملکه سخا و جود می شود و از مرض مهلک بخل نجات پیدا می کند) و نیز نفسش  از مرض کینه و حسد پاک می شود و از بلای دشمنی با خلق راحت می شود» ( چون به سبب صله رحم محبوب نزدیکان بلکه سایر خلق شده و از شر آنها در امان خواهد بود).

قبول سایر اعمال: از حضرت باقر(ع) است: «صله رحم اعمال نیک صاحبش را پاکیزه می کند یعنی نقائص آن را برطرف می کند و به درجه قبول می رساند، مال را زیاد کرده و شدائد و مصیبت ها را دفع می کند و حساب روز قیامت را آسان می کند و اجل را  تأخیر  می اندازد». حضرت سجاد (ع) می فرماید: «محبو بترین گام برداشتنها نزد خدای تعالی دو گام برداشتن است، یکی گامی که برمی دارد و به صف مسلمین ملحق می شود مانند صف جهاد و صف نماز جماعت، دوم گامی که بر می دارد و حرکت می کند برای صله رحمی که از او بریده است». رسول خدا (ص) فرمود: به درستی که در بهشت مقامی است که به آن نمی رسد  مگر سه طایفه: امام عادل، صله کننده رحم و فقیر عیال وار صابر».

ثواب صله رحم:  و نیز فرمود: «کسی که برای صله به جان و مال به طرف رحم خود حرکت کند خداوند اجر یکصد شهید در نامه اعمالش می نویسد و به هر قدمی که بر می دارد چهل هزار حسنه برای او است و چهل هزار گناه از او محو شده و چهل هزار درجه برایش بلند می شود و مثل این است که یکصد سال بندگی خدا کرده»، و باز از همان حضرت است: «صدقه دادن در راه خدا ده درجه ثواب دارد و قرض دادن هیجده درجه (زیرا به قرض دادن آبروی قرض گیرنده محفوظ می ماند) و صله برادران دینی و پیروان اهل بیت بیست درجه و صله رحم بیست و چهار درجه».

معنی صله و قطع رحم: چون در شرع مقدس معنی خاصی برای رحم ذکر نگردیده پس مراد همان معنی عرفی آن است که عبارت از مطلق اقارب است به معنی خویشاوندان پدری و مادری هر چند به چند واسطه باشد و همچنین خویشاوندی از طریق اولاد. عروة بن یزید: از حضرت صادق(ع) از معنی آیه: «و کسانی که می پیوندند آنها را که خدا امر به پیوندشان فرموده پرسید؟ حضرت فرمودند: «هی قرابتک» یعنی صله رحم پیوند به تمام خویشاوندان است، محرم باشد یا نامحرم، دور باشد یا نزدیک یعنی واسطه بخورد یا نه. هرچند عادت  اهل دنیا بر این است که در بین بستگان، آن که صاحب مال و اعتبار باشد او را وابسته نزدیک خود می دانند و اگر فقیر و بی اعتبار باشد او را از خود جدا می دانند هر چند نزدیک هم باشد ولی در شرع مقدس هیچ فرقی در حکم صله و قطع  رحم بین اقارب نیست، بلی هرچه نزدیک تر باشد و واسطه کمتر بخورد این حکم شدیدتر می باشد. صله کدام است؟ هر کاری که در عرف پیوند را برساند صله است هر چند در کوچکی مانند اول سلام کردن یا نیکو جواب دادن سلام باشد. حضرت صادق(ع) می فرماید: «صله رحم و نیکی به برادران روحانی و ایمانی حساب را در روز قیامت آسان می کند و از گناه نگه می دارد پس به نزدیکان خود صله کنید و به برادران خود نیکی نمائید هر چند به نیکی سلام کردن و پاسخ دادن باشد». در حدیث دیگر فرمود: «صله رحم کنید هر چند به جرعه آبی به رحم دادن باشد» و این مرتبه نازله صله است.

مراتب صله رحم: شهید ثانی علیه الرحمه در بیان مراتب صله رحم فرمود: اعظم مراتب آن صله به نفس ( به جان) است که در آن اخبار زیادی رسیده است پس از آن به دفع ضرر است یعنی اگر ضرری متوجه رحم گردد آن را دفع  نماید، پس از آن رساندن نفع به او است پس از آن صله نمودن به کسی که واجب النفعه رحم است مانند زن پدر و زن برادر  و کمترین مراتب صله، سلام کردن به رحم است و کمتر از آن پیغام سلام برایش فرستادن می باشد و همچنین در نبودنش برایش دعاء کردن و در حضورش نیایش گفتن است.

قطع رحم عرفی است: چنانچه صله امر عرفی شد، قطع رحم هم عبارت از هر امری است که در عرف بریدگی از آن فهمیده شود مانند سلام نکردن یا روترش کردن یا رو برگرداندن یا ترک احترام و ادب نمودن یا در سفر جواب نامه ندادن یا در حضر، ترک دیدار یا مثلا عیادت نکردن اگر مریض شود یا از سفر باز گردد و نظائر اینها. شکی نیست که صدق عرفی قطع و صله رحم به حسب زمان و مکان و مراتب ارحام و خصوصیات آنها فرق می کند. ممکن است عملی نسبت به رحم نزدیک قطع باشد ولی نسبت به رحم دور قطع نباشد یا ممکن است نسبت به رحم شریفی که دارای مقامی است قطع و نسبت به دیگری نباشد. البته در موارد شک باید جانب احتیاط را مراعات نمود که مبادا در گناه کبیره قطع رحم واقع شود. از زشت ترین اقسام قطع  رحم آن است که شخص به واسطه داشتن مال و ثروت و اعتبار دنیوی، اعتنائی به رحم فقیر یا بی اعتنائی به رحم فقیر یا بی اعتبار خود نکند و او را رحم خود نداند و بر او تکبر نماید و اگر رحم غنی و معتبر خود را ببیند احترام کند، این در حقیقت نسبت به رحم غنی صله رحم بلکه به مال و جیفه دنیا اعتناء نموده است نه به شخص رحم به عنوان رحم، زیرا که از رحم فقیر رو برمی گرداند.

حد وجوب صله رحم: قدر مسلم از وجوب صله، مقداری است که در ترک آن قطع رحم عرفا صدق نماید، پس هر عملی که صله رحم بر آن صادق باشد به طوری که اگر بجا نیاورد می گویند قطع رحم کرده آن عمل  شرعا واجب است،  مثلا هرگاه شخص ثروتمندی رحم فقیری داشته باشد که محتاج مخارج ضروریه مانند نفقه روازنه یا معالجه مرض یا ادای دین شده و از رحم ثروتمند و متمکن خود مطالبه وجهی برای رفع ضرورت کند، اگر از او مضایقه قطع رحم نموده،  پس دادن این مال به مقداری که رفع حاجتش گردد صله رحم و شرعا هم شکی در واجب بودنش نیست. همچنین هر نوع حاجت ضروری که داشته و به رحم خود عرضه بدارد او هم از عهده برمی آید و طوری است که اگر اعتنائی نکند در عرف قاطع رحم شمرده می شود، این قسم کار، صله واجب است مگر اینکه انجام حاجتش موجب عسر و حرج باشد یا اینکه حاجتش غیر مشروع باشد یا اینکه در راه انجام حاجتش در معصیت واقع می شود که در این مورد هم واجب نخواهد بود، مثل اینکه رحم شخص از سفر آمده و اگر از او دیدن نکند در عرف قطع رحم است لیکن اگر صله کند و به خانه اش رود گرفتار معصیت می گردد، شکی نیست که این قسم صله واجب نیست. در هر موردی که شک دارد آیا این مقدار از صله واجب است یا نه، به عرف رجوع نماید اگر ترک آن را قطع دانستند واجب خواهد بود و گاه می شود که ترک سلام یا ترک احسان کمی، یا بر نیاوردن حاجت مختصری یا ترک دیداری در عرف قطع رحم شمرده می شود. گاهی بعضی از این امور در برخی از ارحام و پاره ای مواقع عرفا قطع رحم نیست پس اگر قطع رحم نبودنش مسلم شد انجام دادن آن صله که عدم وجوبش معلوم است، مستحب خواهد بود و اگر واجب نبودنش مسلم نیست باید رعایت احتیاط را کرد و حتی الامکان کاری کرد که یقین داشته باشد که این گناه بزرگ از او سر نزده است.

قطع قاطع هم حرام است: در صورتی که بعضی از ارحام نسبت به شخص قطع رحم نموده، نمی شود با او معامله به مثل کرده یعنی او هم کاری کند که در عرف قطع رحم باشد و به عبارت دیگر قطع رحم نسبت به جمیع ارحام حرام است حتی آنهائی که او قطع رحم نموده اند. رسول خدا (ص) فرمود: «نباید قطع رحم کنی هر چند رحم از تو ببرد».

قطع رحم مسلمان و کافر فرقی ندارد: ظاهر اطلاقات وارده در مقام آن است که فرقی در حرمت قطع رحم نیست بین این که رحم مسلمان باشد یا کافر، شیعه دوازده امامی باشد یا از سایر فرقه های مسلمان، عادل و پرهیزگار باشد یا فاسق و فاجر، اجمالا کفر و فسق سبب سقوط حق رحمیت نمی شود. ابن حمید به حضرت صادق (ع) عرض کرد: بستگان من بر غیر دین من هستند آیا برای ایشان حقی برعهده من است یا نه؟ حضرت فرمودند: بلی حق رحم، به هیچ چیز ساقط نمی شود. اگر بستگانت بر دین تو بودند دو حق بر تو داشتند حق رحم و حق همکیشی و برادری دینی. عبدالله حسنی روزی در کوچه مدینه با امام صادق (ع) مجادله ز یادی کرد و مردم بسیاری اطراف ایشان جمع شدند، در مقابل این قطعی که از او سر زد آن حضرت فردا صبح به خانه اش تشریف آوردند و برای اینکه عبدالله از کرده دیروز خود پیشمان شود و توبه نماید فرمود دیشب آیه شریفه "والذین یصلون ما امرالله به ان بوصل" ( سوره رعد / آیه 21)، و آنهایی که پیوندهایی را که خدا به آن امر کرده است برقرار  می دارند، را خواندم و سخت ترسناک شدم، عبدالله متنبه شده و گریان گردید و گفت مثل اینکه این آیه را فراموش کرده بودم و هر دو دست در گردن یکدیگر انداختند.

تأثر – حضرت بر سادات حسنی: زمانی که منصور دوانقی علیه اللعنه، عبدالله محض و عده دیگر از سادات حسنی را که بر او خروج کرده بودند اسیر و در زندان کوفه جای داد، با این که ایشان مخالفت حضرت صادق (ع) را نموده بودند، آن حضرت از مصیبت آنها سخت ناراحت و بیست روز بستری شدند و نامه مفصلی مشتمل بر تعزیت و تسلیت ایشان به زندان کوفه فرستادند و مکرر جویای حالات آنها بودند و مکرر بر حالشان میگریستند. اگر صله به کافر سبب جرأتش در کفر یا فسق شود، به طوری که اگر از او ببرد ممکن است ترک کفر یا فسق نماید، در این صورت از باب نهی از منکر مانعی ندارد و با اطمینان به اینکه قطع از او موجب ترک آن می شود آن وقت بریدن از او واجب می گردد چنانچه در بحث خودش ذکر می شود و در غیر مورد یقین و احتمال به ترک یا فسق، قطع رحم به حرمت خود باقی است. در صورت دیگر هم بریدن از رحم کافر  یا فاسق واجب است و آن در وقتی است که در مقام ضدیت و دشمنی و جنگ با دین باشد، چنانچه خداوند در سوره مجادله می فرماید: «کسانی را که ایمان به خدا و روز جزا آورده اند نمی یابی که با کسانی که با خدا و رسول دشمنی می کنند، دوستی نمایند هر چند پدران یا پسران یا خویشاوندان باشند». یعنی مومن با کافر معاند دوستی نمی کند هر چند از بستگان نزدیکش باشد. و باز می فرماید: «خداوند شما را باز نمی دارد از کسانی  که با شما جنگ نمودند و شما را از خانه هایتان بیرون نکردند، که با ایشان نیکوئی کنید و به عدل با آنها حکم کنید و با ایشان ستم ننمائید به درستی که خداوند عدالت کنندگان را دوست می دارد، تنها شما را از دوستی کسانی باز می دارد که با شما جنگ نمودند و از خانه هایتان بیرونتان کردند و هم پشت با دشمنانتان در بیرون کردن شما شدند، و کسی که با ایشان دوستی کند، ایشان گروه ستمکارانند» ( سوره  ممتحنه/ آیات 9-10).

سفر کردن برای صله رحم: در شرع مقدس اسلام سفر کردن برای صله رحم و دیدار از اقارب مستحب است چنانچه از رسول خدا (ص) مرویست که به امیر المومنین (ع) فرمود: «یاعلی راه دو ساله را برای نیکی به والدین بپیما! یعنی اگر فاصله تو با پدر و مادرت دو سال راه باشد این مسافت را طی کن و آنها را ملاقات نما، و فرمود یک سال راه را برای دیدار و پیوند با اقارب طی کن و یک میل راه برای دیدار مریض و دو میل راه برای تشییع جنازه و چهار میل راه برای زیادت و ملاقات برادر دینی نقل گردیده که هر کس برای دیدار ارحام حرکت کند به هر قدمی چهل هزار حسنه برایش ثبت و چهل هزار گناه از او محو و چهل هزار درجه به درجاتش افزوده می گردد.  

دوری و دوستی: در مکاتبه منسوب به امیرالمومنین (ع) به عمال خود چنین است: "مروا الاقارب ان یتنزاوروا ولایتجاوروا". مرحوم ملا احمد نراقی در معراج السعاده در شرح این  جمله چنین می نویسد: امر کنید خویشاوندان را که به دیدن یک دیگر روند اما با هم همسایگی نکنند، چه همسایگی باعث بغض و حسد و قطع  رحم گردد، و این امری است مشاهد، همچنان که در اکثر اهل روزگار می بینیم که چون خویشان از یکدیگر دور می باشند دوستی ایشان با یکدیگر بیشتر و شوق آنان به یکدیگر افزون تر است. آری مثلی است مشهور، دوری و دوستی.

منـابـع

کلیــد واژه هــا