اهمیت و لزوم مشورت در زندگی فردی و اجتماعی

مساله مشورت به ویژه در امور اجتماعی و آنچه به سرنوشت جامعه مربوط است، از مهمترین مسائلی است که اسلام آن را با دقت و اهمیت خاصی مطرح کرده و در آیات قرآن و روایات اسلامی و تاریخ پیشوایان بزرگ اسلام جایگاه ویژه ای دارد. در چند آیه از قرآن مجید دستور به مشورت داده شده است. در آیه 159 آل عمران خداوند به پیامبر (ص) دستور می دهد که با مسلمانان در امور مهم مشورت کند (وشاورهم فی الامر) و در آیه 38 سوره شوری، در این هنگام بین اوصاف برجسته مومنان راستین می فرماید: «والذین استجابوا لربهم واقاموا الصلوه وامرهم شوری بینهم»، «آنها کسانی هستند که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده (و ایمان آوردند) و نماز را برپا داشته و کارهایشان با مشورت در میان آنها صورت می گیرد». همان گونه که ملاحظه می کنید در این آیه، مساله شورا در ردیف ایمان به خدا و نماز قرار گرفته که بیانگر اهمیت فوق العاده آن است. گاه گفته می شود مأمور شدن پیامبر (ص) برای مشورت با مردم تنها به خاطر احترام به شخصیت مسلمانان و شرکت دادن آنها در مسائل اجتماعی بوده، زیرا تصمیم گیرنده نهایی شخص پیامبر(ص) بوده است نه شورا، چنانکه قرآن در پایان آیه مشورت می فرماید: «فاذا عزمت فتوکل علی الله»، «آن هنگامی که تصمیم گرفتی (قاطع باش) و برخدا توکل کن». ولی مسلم است که منظور از ذیل آیه این نیست که پیامبر(ص) با مردم مشورت کند و بعد نظرات آنها را نادیده گرفته، و راه دیگری را پیش گیرد، چنین کاری نه با هدف آیه سازگار است (زیرا سبب بی احترامی به افکار عمومی و در نتیجه رنجش مسلمانان می شود و نتیجه معکوس می بخشد) و نه با تاریخ پیامبر(ص) می سازد، چرا که در حوادث مهم هنگامی که مشورت می کرد، به نظریه مردم مسلمانان احترام می گذاشت و حتی گاه نظر مبارک خود را نادیده می گرفت تا اصل مشورت در میان آنها تقویت گردد. و  دیگر اینکه آیه مشورت با توجه به آیات قبل و بعد آن، ناظر به غزوه احد است و می دانیم در داستان احد، پیامبر(ص) موافق به خارج شدن لشگر از شهر نبود، ولی چون نظر اکثریت مسلمانان بر این امر قرار گرفت، موافقت فرمود. و به فرض که این آیه برای پیامبر (ص) چنین ویژگی را قائل شود که مشورتش با مردم جنبه تشریفاتی داشته باشد، ولی آیه «سوره شوری» که دستور عام مسلمین را بیان می کند کاملا بیانگر این مطلب است که باید کارهای مهم در میان مسلمین با نظر شورا انجام پذیرد، و شورا نقش تعیین کننده دارد، بدیهی است شورا در مسائلی است که حکم خاصی از سوی خداوند نازل نشده باشد، و اگر می گوییم شورا در امر خلافت پیامبر(ص) بی اعتبار است، به خاطر این است که در این زمینه دستور خاصی از سوی خداوند رسیده بود، و با تعیین وصی و خلیفه پیامبر(ص) از طریق وحی به وسیله پیامبر اسلام(ص) جایی برای شورا باقی نمی ماند. و به تعبیر دیگر مشورت همیشه در موضوعات است نه در احکامی که دستور آن از سوی خداوند صادر شده است. به هرحال شورا در محدوده ای که در بالا بیان شد یک اصل اساسی در اسلام است. تعبیر به «امر»، اشاره به کارهای مهم، مخصوصا مسائل مورد نیاز جامعه است، و این واژه چنان مفهوم گسترده ای دارد که تمام امور مهم سیاسی و نظامی و اقتصادی و فرهنگی را در برمی گیرد. در قرآن مجید حتی در امور مهم مربوط به نظام خانواده (اجتماع کوچک) دستور به مشورت داده است، از جمله در باز گرفتن کودک از شیر قبل از رسیدن به دو سال کامل، اشاره به اصل مشاورت می کند، و می فرماید: «فان ارادا فصالا عن تراض منهما وتشاور فلاجناح علیها»، «هرگاه آن دو (پدر و مادر) با رضایت یکدیگر و پس از انجام مشورت بخواهند کودک را (زودتر از دو سال) از شیر بازگیرند گناهی بر آنها نیست، (بقره/233) و این دلیل بر اهمیت فوق العاده مشورت در کارهاست.

منـابـع

کلیــد واژه هــا