تعلیم اسرار و تاویل قرآن

رسول اکرم (ص) در یکی از روزهای پایانی عمرشریف خود به امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: «نزدیک بیا تا در گوش تو سخنی بگویم.» امیرالمؤمنین (ع) در پاسخ برخی صحابه درباره ی محتوای این نجوا، فرمود: «آن حضرت، هزار باب علم بر روی من گشود که از هر دری هزار در گشوده می شود.» یعنی رسول گرامی (ص) یک میلیون مطلب علمی را یک جا به من آموخت. البته شاید این ناظر به کثرت باشد، نه محدود به همین عدد ریاضی، که در این صورت از میلیون هم بیشتر می شود.
آنگاه از امیرالمؤمنین(ع) پرسیدند: «آیا رسول خدا (ص) تاریکی که در چهره ماه و روشنی که در آفتاب خورشید است به تو آموخت؟» حضرت فرمود: «آری.» آن این که خداوند سبحان می فرماید: «وجعلنا الیل والنهار ایتین فمحونا ایة الیل وجعلنا ایة النهار مبصرة؛ و شب و روز را دو نشانه قرار دادیم، پس نشانه شب را محو [و تیره] کردیم و نشانه روز را ظاهر و روشن قرار دادیم.» (إسراء/ 12)
از سؤال و جواب مزبور، مشخص می شود که نحوه تعلیم پیامبر به امیرالمؤمنین (ع) ارائه ی رموز و اسرار و باطن قرآن بوده است نه ظاهر لفظی آن، زیرا این معنا را از ظاهر آیه نمی توان استفاده کرد، چون ظاهر آیه شب و روز است نه شمس و قمر. پیامبر گرامی (ص) در همین محاوره ی محرمانه به امیرالمؤمنین (ع) فرمود: این که خداوند سبحان می فرماید: «إن الذین امنوا وعملوا الصالحات أولئک هم خیر البریة؛ البته کسانى که ایمان آورده و اعمال شایسته کردند، آنهایند که بهترین آفریدگانند.» (بینه/ 7) مقصود تو و پیروان توست و این که می فرماید: «إن الذین کفروا... أولئک هم شر البریة؛ بى تردید کسانى از اهل کتاب که کافر شدند... آنها بدترین آفریدگانند.» (بینه/ 6) درباره دشمنان دین و منحرفان از کوی تو نازل شده است.
غرض آن که کوشش پیامبر (ص) بر آن بود که مسلمانان را به نحوه ی تطبیق و تفسیر آیات قرآن، آشنا کرده، آنان را با تأویل قرآن مأنوس سازد، تا آشنایی به تنزیل قرآن و اکتفای به آن، سبب فاصله گرفتن مردم از بطون و حقایق قرآن نشود. از همین رو می فرمود: «علی بن ابیطالب (ع) بر تأویل قرآن می جنگد، چنانکه من بر تنزیل آن.» یعنی علی بن ابیطالب و عترت طاهره (ع) جزو راسخان در علمند که به تأویل قرآن عالمند: «و ما یعلم تأویله إلا الله و الراسخون فی العلم؛ و تأویل متشابهات را جز خدا نداند، و آنها که در دانش ریشه دارند.» (آل عمران/ 7) بر این اساس، دشمنان اهل بیت گرچه بر حسب ظاهر و تنزیل قرآن مسلمانند ولی در واقع و بر اساس تأویل قرآن کافرند و امیرالمؤمنین امام علی (ع) با کفار می جنگید.