رسالت بی مزد

از سیره های آموزنده رسول گرامی اسلام، آن است که فرمود: «قل لاأسئلکم علیه أجرا؛ من برای رسالت خودم مزدی طلب نمی کنم.» گرچه این سخن همه ی انبیاست ولی در فرمایش رسول اکرم خصیصه ای است که در کلام سایر انبیا به این وضوح نیامده است.
دو خصیصه ی اساسی در برنامه ی همه ی پیامبران الهی بوده، یکی دعوت مردم به الله و دیگری رایگان بودن فعالیت هایشان. اصولا رسالت، سمتی الهی است که بدون خلوص ممکن نیست؛ عبد تا به مقام اخلاص نرسد و سیر إلی الحق نکند، نمی تواند از حق به خلق سفر کند و راهنمای انسانها باشد، تا عبد مخلص و مخلص نشود، رسول نمی شود، طبعا نه تنها همه ی کارهای انبیا برای کسب رضای خداست بلکه مهمترین کار آنها که رسالت الهی است نیز برای رضای خداست؛ و نه تنها در سایر امور، اجری طلب نمی کنند، بلکه در مسئله ی رسالت نیز از کسی مزدی نمی طلبند، لذا رایگان بودن تزکیه و تعلیم به عنوان سیره ی همه ی انبیا، در قرآن کریم آمده است که فرموده اند: «لاأسئلکم علیه أجرا؛ من از شما هيچ مزدى بر اين [رسالت] نمى ‏طلبم.» (انعام/ 90) یا «فما سئلتکم من أجر إن أجری إلا علی الله؛ من از شما مزدى نخواستم، که مزد من جز بر خدا نیست.» (یونس/ 72) یا «لا أسئلکم علیه أجرا إن هو إلا ذکری للعالمین؛ بگو: براى این [رسالت] از شما مزدى نمى خواهم، که این جز اندرزى براى جهانیان نیست.» (انعام/ 90) و مانند آن، که تعبیرات گوناگون انبیا با امتهای خویش است.
داستان مؤمن سوره ی «یس» نیز نشانه ی همین خلوص عمل است که می گوید: «اتبعوا من لایسئلکم أجرا و هم مهتدون؛ از کسانى که پاداشى از شما نمى خواهند و خود هدایت یافته اند، پیروى کنید.» (یس/ 21) یعنی، فرستادگان حضرت عیسی (ع) شایسته ی اطاعتند زیرا هم حسن فعلی دارند و هم حسن فاعلی، هم مطلب خوبی ارائه می دهند و هم بی غرض هستند، هم هدایت شده اند و هم طمعی ندارند و چون شما را به الله دعوت می کنند و سخنشان سخن حق است، مقامی نمی طلبند و از شما مزدی نمی خواهند پس اخلاص دارند و اگر دعوت، حق بود و داعی مخلص، شایسته ی تبعیت و اطاعت است.
اما در خصوص پیغمبر اسلام، خداوند در بعضی از موارد می فرماید: به مردم بگو که اجری از شما طلب نمی کنم و در بعضی از موارد دیگر خداوند به صورت استنکار می پرسد: «أم تسئلهم أجرا فهم من مغرم مثقلون؛ مگر پیغمبر از ایشان پاداشی خواست که آنان زیر بار غرامت، احساس سنگینی می کنند؟» (طور/ 40) اینها غرامتی نمی پردازند تو هم از آنان چیزی نمی طلبی بلکه اطاعتی می کنند که غنیمت خود آنها است. درباره ی مسئله ی رسالت پیغمبر، آیاتی در قرآن کریم هست که باید با این آیات جمع بندی شود:
1ـ بخشی از آیات، نافی اجر است که به پیغمبر می فرماید: تو از مردم اجری طلب نمی کنی، به آنها بگو من رایگان شما را هدایت می کنم «قل لاأسئلکم علیه أجرا»
2 ـ در بخش دیگر، می فرماید: به مردم بگو من از شما مزدی نمی خواهم مگر مودت با خویشاوندانم را «قل لاأسئلکم علیه أجرا إلا المودة فی القربی؛ بگو به ازاى آن [رسالت] پاداشى از شما خواستار نيستم مگر دوستى درباره خويشاوندان.» (شوری/ 23)
3 ـ بخش دیگر، آیاتی است که می فرماید: «قل ما أسئلکم علیه من أجر إلا من شاء أن یتخذ إلی ربه سبیلا؛ من اجری نمی خواهم جز اینکه کسی بخواهد راه الهی را طی کند.» (فرقان/ 58)
4 ـ قسمت دیگر آیاتی است که می فرماید: بگو من از شما اجری نخواستم، هر مزدى که از شما خواستم به نفع خودتان است، مزد من جز بر خدا نیست: «قل ما سألتکم من أجر فهو لکم إن أجرى إلا على الله؛ بگو هر مزدى كه از شما خواستم آن از خودتان مزد من جز بر خدا نيست.» (سبأ/ 47) در بخشی از این آیات نحوه ی گفتار پیغمبر همان گفتار دیگر انبیاست؛ شخصیتی که تارک دنیاست می گوید: «اگر آنها بتوانند بر کهکشانها مسلط باشند و آفتاب را در دست راست و ماه را در دست چپم قرار دهند و مرا بر کهکشانها مسلط سازند، باز دست از دعوت و هدایت مردم برنمی دارم.» کسی که به این حد رسیده و همه ی امکانات مادی، حتی نفس نفیس خویش را برای هدف نثار و ایثار می کند، می گوید: «من برای رسالت خویش چیزی از مردم طلب نمی کنم!»