ارزش انسان

انسان به معرفت زنده است و به اندازه ی معرفت ارزش دارد: «قیمة کل امرء ما یحسنه؛ ارزش هر کسی به هنر اوست.» هنر، یعنی علم با عمل، آن کس که می داند و عمل نمی کند و یا جاهلانه عمل می کند محسن نیست، تعبیر این روایت بسیار لطیف و زیباست، نفرموده که ارزش هر کس به معلومات یا صرفا به عمل اوست بلکه فرمود: ارزش هر کس بستگی به احسان و هنر او دارد، هنر او مجموعه ی معرفت صحیح و عمل به آن است و او نیز به اندازه ی هنر خویش می ارزد، عمل منهای علم چون علم بدون عمل بهایی ندارد. عالمی که به علمش عمل نکند یا از روی هوی، نه برابر وحی الهی، عمل کند بی ارزش است.
قیمت هر انسانی به نیکویی، هنرمندی، ظرافت کاری و احسان اوست. "احسان" یعنی انجام دادن فعل حسن، محسن کسی است که هم حق را بداند و هم طبق دانسته ی خویش عمل کند، این مجموعه، مایه ی ارزش است و هر اندازه که انسان این راه را بهتر و بیشتر طی کند به مقصد نزدیکتر می شود.

پایگاه ارزشی رسول اکرم (ص)
بنابراین، رسول خدا (ص) از نظر بحثهای قرآنی، مانند حقیقت قرآن، أم الکتاب، کتاب مبین و لوح محفوظ است، فرشتگان و جبرئیل امین با او در مساسند، در نشئه ی کثرت، قلب او منزل جبرئیل و در نشئه ی وحدت، خود با جبرئیل امین، آمیخته است و از آن مرحله هم می گذرد تا جایی که بدون واسطه، حقیقت کلام الهی را درک می کند؛ فیض گیری سایر فرشتگان از رسول خدا نیز با وساطت جبرئیل و زیر پوشش اوست و بعضی از مراتب عالیهی فیض حتی به جبرئیل (ع) نیز نمی رسد چون او صادر اول نیست، نه در قوس صعود مانند رسول اکرم است و نه در قوس نزول.
رسول خدا پایگاهی دارد که احدی در آن نمی تواند بار یابد! از ذوات مقدسه ی معصومین (ع) نقل می شود که فرموده اند: «ما حالاتی داریم که نبی مرسل و ملک مقرب هم به آن راه ندارند.» فرضا سند بعضی از این احادیث مرسل هم تام نباشد، محتوای آن با سایر اصول قرآنی مطابق است زیرا کسی که در قوس نزول، اولین فیض و در قوس صعود آخرین و کاملترین آن است، نه نبی مرسل به مرحله او بار می یابد و نه ملک مقرب راه پیدا می کند! ولی هیچ کدام از اینها نباید سبب سکوت و عدم تعرض و ترک بحث باشد بلکه دلیل تشویق است که انسان بیشتر و بهتر درجات والای نبی اکرم را ببیند؛ جهل انسان از لحظه ای آغاز می شود که خود را بی نیاز از علم بداند.