رساله سه اصل

این کتاب یکی از آثار و تألیفات محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی است. موضوع این کتاب عرفان و اخلاق و به زبان فارسی در دفاع از فلسفه نگاشته شده است. رساله سه اصل پاسخ ملاصدرا است به مقام کوته نظران و ظاهر بینان و عالم نمایانی که به نام علم و دین با حکمت و عرفان که منشأ تفکرات دینی و حافظ نوامیس آسمانی است، خصومت می ورزند. این رساله که درباره سیر سلوک و تکامل اخلاقی و کشف علوم حقیقی و نیز موانعی که در نیل به وصال به حقیقت در راه سالک نهاده شده است، می باشد. به نظر صدرا موانع و حجاب هایی که اکثر مردم را از ادراک و کسب آن علم محروم می دارد مشتق از سه اصل می باشد که به مناسبت آن، این رساله را نیز سه اصل نامیده است، بنا به قول خودش این اصول بدین قرارند: 1. اصل اول: جهل است به معرفت نفس که او حقیقت آدمی است 2. اصل دوم: حب جاه و مال و میل به شهوات و لذات و سایر تمتعات 3. اصل سوم: تسویلات نفس اماره است و تدلیسات شیطان مکاره و لعین نابکار که بد را نیک و نیک را بد می نماید.

زندگینامه صدرالدین شیرازی (ملاصدرا):
محمد بن ابراهیم شیرازی ملقب به صدرالدین و مشهور به ملاصدرا یا صدرالمتالهین در حدود سال 979 یا 980 هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. پدرش ابراهیم بن یحیی قوامی یکی از وزرای دولت صفویه و مردی با نفوذ و ثروتمند بود که با نهایت کوشش به تربیت و تعلیم یگانه پسر خود کمر همت بست. زندگانی ملاصدرا را می توان به سه دوره تقسیم نمود: 1- دوره طلبگی و تلمذ و بحث و مطالعه کتب قدما و آرای حکما در شیراز و اصفهان. در این دوره وی به تتبع و تفحص آرای فلاسفه و کلام و فلاسفه مشائی و اشراقی اشتغال داشت. 2- مرحله تهذیب نفس و ریاضت و مکاشفه در روستای کهک (در نزدیکی قم) که نهایتا به کشف حقایق ربانی و علوم الهی منجر گردید. 3- مرحله تألیف و تدریس در شیراز در مدرسه ای که الله وردی خان، والی فارس بنا نهاده بود. طی این دوره ملاصدرا تقریبا تمام آثار خود را تألیف کرد. ملاصدرا حکمت الهی و فلسفه اسلامی را وارد مرحله جدید کرد، وی در آنچه علم اعلی یا علم کلی یا فلسفه اولی با حکمت الهی خوانده می شود و تنها همین بخش است که به حقیقت، فلسفه است و فلسفه حقیقی خوانده می شود، مقام فلاسفه پیش را تحت شعاع قرار داد، اصول و مبانی اولیه این فن را تغییر داد و آن را بر اصولی خلل ناپذیر استوار کرد. آخوند تا پایان عمر در شیراز به تألیف و تدریس پرداخت و در این ایام هفت بار پای پیاده به مکه سفر کرد که در بازگشت از هفتمین سفر، در بصره در سال 1050 هجری قمری درگذشت.
اساتید: شیخ بهاءالدین عاملی مشهور به شیخ بهایی، میرداماد، میرابوالقاسم فندرسکی عارف و زاهد و ریاضی دان بی همتای آن عصر و...
شاگردان: ملاصدرا شاگردان بسیاری را تربیت کرد اما از مشهورترین آنها: ملامحسن فیض کاشانی و مولا عبدالرزاق لاهیجی بودند که هر دو علاوه بر داشتن سمت شاگردی، داماد وی نیز بودند.
آثار: الحکمة المتعالیه (اسفار اربعه)، شرح الهدایة، المبدا و المعاد، حدوث العالم، المشاعر، شرح شفا، الشواهد الربوبیه، اجوبة المسائل، تفاسیر بعضی از سوره های قرآن کریم و...

ساختار بندی کتاب:
مقدمه مصحح شامل معرفی نسخه ها و روش تصحیح، شرح حال صدرالمتالهین، دوره های مختلف زندگی صدرالمتالهین، مواد فکری صدر المتالهین، روش فلسفی صدرالمتالهین، تحلیل موضوعات رساله سه اصل، فهم بطون کلام الهی و...
- رساله سه اصل: این رساله مرتب بر یک مقدمه و 14 باب به شرح زیر است:
1- باب اول: در بیان اصل اول (جهل نسبت به شناخت نفس)
2- باب دوم: در بیان اصل دوم (حب مال و جاه و شهوات)
3- باب سوم: در بیان اصل سوم (تسویلات نفس اماره و تدلیسات شیطان)
4- باب چهارم: فصل اول در بیان نتیجه اعراض از معرفت نفس و علم معاد
5- باب پنجم: فصل دوم در بیان نتیجه اصل دوم که متابعت شهوت و...
6- باب ششم: فصل سوم در بیان نتیجه اصل سوم از روسای شیاطین که...
7- باب هفتم: فصل دیگر در بیان نصیحت و تنبیه بر طریق سعادت و شقاوت
8- باب هشتم: فصل در بیان پیدا کردن راه خدای که مسلوک روندگان و مسلک بینندگان است
9- باب نهم: خاصیت علم حقیقی و برتری آن نسبت به علوم ظاهری
10 و 11- باب دهم و یازدهم: نور ایمان و لزوم تصفیه و تجلیه
12- باب دوازدهم: شرح نظرات دین شناخت
13- باب سیزدهم: امراض نفس
14- باب چهاردهم: در دانستن عمل صالح و علم نافع
در انتهای کتاب فهرست آیات، احادیث، اقوال، اعلام و اصطلاحات آورده شده است. این کتاب در سال 1376 توسط انتشارات مولی در تهران منتشر گردیده است. تصحیح و مقدمه بر عهده محمد خواجوی بوده است. این رساله به انضمام منتخب مثنوی و رباعیات ملاصدرا به تصحیح دکتر سیدحسین نصر در سال 1340 به چاپ رسیده است.