اجتهاد و مذاهب اسلامی

این کتاب اثر علامه بزرگوار و مصلح عالی قدر شیعه حضرت آیت الله شیخ آقا بزرگ تهرانی است که به زبان عربی نوشته شده است و عنوان عربی آن "تاریخ حصر الاجتهاد" است و نام کامل آن "توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهاد" می باشد. این کتاب در نوع خود کم نظیر است چرا که: الف) تحلیلی علمی بر مراحل اجتهاد و تاریخ پیدایش آن ب) بررسی عالمانه و محققانه ای پیرامون مراحل کمی و کیفی اجتهاد در مذاهب اسلامی ج) تجلی ارزش های مستور تشیع از ورای پرده های تحریف بر اساس منابع معتبر د) پاسخ علمی و مستدل به اشکالاتی که در اذهان بعضی پیرامون مسائل تاریخی وجود دارد ه) ارزیابی فراز و نشیب های تاریخ در بعد فرهنگی و علمی مذاهب معاصر اسلامی روی هم رفته تحقیقی کامل و جامع، مختصر و مفید در اصل اساسی اجتهاد است.

معرفی اجمالی نویسنده:
آیت الله شیخ محمد محسن (آغا یا آقابزرگ) تهرانی عالم بزرگ شیعه، کتاب شناس و رجالی بزرگ در 11 ربیع الاول سال 1293 هـ ق در تهران به دنیا آمد. پدرش ملاعلی تهرانی و مادرش "بیگم" دختر حاج سید عطار، از سادات جلیل القدر بود. قابل توجه است که نام خانوادگی پدر ایشان منزوی بود ولی هیچوقت آقابزرگ به این اسم و رسم نامیده نشد. در چهار و پنج سالگی هر روز قرآن را می آموخت. شیخ در سال 1303 هـ ق معمم شد و تا سال 1315 در تهران ساکن بود. مراحل مقدماتی را در مدرسه دانگی شروع کرد و بعد در مدرسه پامنار و سپس مسجد فخریه (مروی) امروز سایر علوم را تحصیل کرد. در طی این 12 سال علوم مختلفی چون: ادبیات، منطق، تجوید قرآن، فقه، اصول، خط نسخ و نستعلیق را فرا گرفت و از اساتید مجرب و بزرگواری بهره مند شد. ایشان در سن 22 سالگی هجرت خود را آغاز کرده و وارد عراق و نجف شد. در درس علمای بزرگی چون آخوند خراسانی و سید محمد کاظم یزدی و علمایی دیگر به تکمیل فقه و اصول پرداخت و به اجتهاد رسید. علم حدیث را نزد حاج میرزا حسن نوری و بقیه علوم را در محضر عالمان بزرگوار آموخت. به طور کلی دوران زندگی این شخصیت بزرگ عالم تشیع، یکسره در مطالعه و تحقیق و تألیف گذشت. مردی منزوی بود که با روحی سرشار از ذوق ایمان و عشق به علم و با پشتکاری عجیب، بزرگترین کتاب شناسی تشیع را تدوین کرد و در نجف چاپخانه ای تأسیس کرد به نام "مطبعة السعادة" تا تألیف بزرگ خود الذریعه را به چاپ برساند. آقا بزرگ 2 بار ازدواج کرد و دارای 5 پسر و 4 دختر شد. ایشان در سال 1385 هـ ق در سن 96 سالگی پس از یک بیماری طولانی در نجف اشرف درگذشت و بر طبق وصیتش در کتابخانه خود که آن را برای استفاده علما و طلاب وقف کرده بود به خاک سپرده شد. شیخ آقا بزرگ از آنجا که اهمیت زیادی به روایت و نقل حدیث می داد، از اکثر علمای بزرگ شیعه و سنی اجازه روایت داشت و بسیاری از علمای شیعه از او اجازه روایت داشتند. ایشان بعد از "محدث نوری" سرشناس ترین شیخ روایت است.

ساختاربندی کتاب:
این کتاب شامل عناوین:
- اجتهاد در لغت و اصطلاح
- معانی عام اجتهاد
- گسترش اجتهاد
- سیر تکاملی اجتهاد در طول تاریخ
- مذاهب منقرضه
- اجتهاد در کلاس اهل بیت
- قرآن و عترت
- روایاتی در زمینه بطلان قیاس
- منابع اجتهاد
- خاستگاه عقلی اجتهاد
- اجتهاد باطل
- عوامل صعود و نزول مذاهب
- عوامل موثر در انحصار مذاهب
- پایه گذاران ارکان انسداد باب اجتهاد
در اثنای کتاب، زندگینامه مؤلف نیز ذکر شده است.