آموزه ها و آیین های مقدس کلیساهای مسیحیت شرقی (آیین)

آیین های مقدس

از قرن هفدهم، ارتدوکس ها عموما هفت آیین مقدس، و در واقع، همان آیین های مقدس آیین کاتولیک را پذیرفتند.

1- آیین غسل تعمید
آیین غسل تعمید، که بخشش گناهان و اجازه ورود به کلیسا را به فرد تازه مسیحی اعطا می کند، به طور معمول در کودکی انجام می شود. این کار با فرورفتن در آب صورت می گیرد، مگر در موارد اضطرار و بیماری که پاشیدن آب بر روی پیشانی کافی است. آیین تدهین مقدس معادل آیین تأیید در کلیسای غرب است. در تدهین مقدس، بر پیشانی و سایر اعضای بدن روغن مالیده می شود و همراه با آن این کلمات گفته می شود: «نشان عطیه روح القدس».

2- آیین تدهین مقدس
آیین تدهین مقدس معمولا بلافاصله پس از تعمید و احتمالا به دست کشیش انجام می شود، اما روغنی که کشیش به کار می برد، توسط یک سراسقف یا رهبر کلیسایی مستقل متبرک شده است. مسیحیان تعمیدی کلیساهای دیگر عموما از طریق آیین تدهین مقدس به کلیسای ارتدوکس پذیرفته می شوند.

3- آیین عشای ربانی
کودکان در اولین فرصت پس از تعمید و تدهین مقدس، آیین عشای ربانی را دریافت می کنند، و پس از آن به طور منظم با این آیین ارتباط دارند. عشای ربانی، شامل نان و شراب، با قاشق به مردم عادی داده می شود. در گذشته مردم عادی تمایل داشتند که عشای ربانی را دیر به دیر، فقط سه یا چهار بار در سال دریافت کنند، آن هم پس از آماده شدن دقیق از طریق دعا، روزه داری، و احتمالا آیین اعتراف. اما در قرن بیستم، (تناول) عشای ربانی در بسیاری از کشیش نشین ها، اعم از یونانی، روسی و رومانیایی، زیادتر برگزار می شود. آیین قربانی مقدس یا آیین عشای ربانی، مراسم عبادی اصلی در روز یکشنبه است، اما به جز برخی کلیساهای جامع و صومعه ها، این مراسم به طور معمول هر روزه برگزار نمی شود. مراسم عبادت حدود یک ساعت و ربع (و اغلب بیشتر) به طول می کشد و همراه با استعمال عود و تشریفات کامل، پیوسته سرود مذهبی خوانده می شود.
همراه هیچ یک از مراسم عبادت ارتدوکس ها، به طور سنتی از ابزار موسیقی به هنگام برگزاری آیین عشای ربانی استفاده نمی شود (اما در غرب به ویژه کشیش نشین های یونانی برخی اوقات از ارگ استفاده می شود). مراسم عادی عشای ربانی، آیین عشای قدیس یوحنای زرین دهان است. آیین عشای قدیس بازیل تا حدی طولانی تر و ده بار در سال عمدتا در ایام روزه برگزار می شود، در حالی که آیین عشای هدایای پیش تقدیس یافته در ایام روزه برای روزهای هفته و به ویژه چهارشنبه و جمعه مقرر شده است. آیین عشای قدیس یعقوب در برخی مکان ها در روز عید وی، 23 اکتبر، برگزار می شود. در میان ارتدوکس های مهاجر، تعدادی از کشیش نشین ها از رسوم مذهبی غربی پیروی می کنند. اعتقاد بر این است که در تقدیس عشای ربانی، نان و شراب واقعا به بدن و خون مسیح تبدیل می شود.
از قرن هفدهم، برخی نویسندگان ارتدوکس اصطلاح «استحاله جوهری» را از کلیسای کاتولیک رم اقتباس کرده اند، اما بسیاری عمدا از آن احتراز می کنند. تصور می شود که وجود ناپیدا در نان و شراب مراسم عشای ربانی واقعی و دائمی است. این آیین به منظور اعطای تناول القربان به بیماران حفظ می شود، اما پی در پی برگزار نمی شود یا در خارج از مراسم واقعی آیین عشای ربانی برای طلب خیر برگزار نمی شود. ارتدوکس ها مراسمی همانند دعای خیر کلیسای کاتولیک رم ندارند. آیین عشای ربانی در چارچوب قربانی، به عنوان «قربانی اسرارآمیز» یا «قربانی بدون خونریزی» درک می شود. این مراسم صرفا مراسم بزرگداشت فداکاری مسیح بر روی صلیب نیست، در عین حال تقدیم قربانی جدید یا تکرار قربانی بر روی تپه جلجتا نیست، زیرا مسیح یک بار و برای همیشه درگذشت.
این مراسم بدان معنا قربانی است که از طریق تقدیس عشای ربانی، خود فدا سازی نجات بخش و بی نظیر مسیح «باز نمود» می یابد و زنده می شود. در هر مراسم عشای ربانی، این خود مسیح است که برگزارکننده واقعی است یعنی در یک زمان هم کشیش است و هم قربانی: «تو همانی که قربانی می کند و قربانی می شود.» (آیین عشای قدیس یوحنای زرین دهان)

4- آیین اعتراف
در سنت یونانی، آیین اعتراف، که موجب بخشش گناهان و آمرزش می شود، اختیاری و دلبخواه است و تصمیم گیری درباره تعداد دفعات شرکت در آیین اعتراف به وجدان شخص واگذار می شود. در کلیساهای ارتدوکس اسلاوی در گذشته، شرکت در آیین اعتراف پیش از هر مراسم عشای ربانی رسم بود، اما این رسم اینک در بسیاری از نقاط سست شده است.

5- آیین تدهین بیماران

آیین تدهین بیماران (به زبان یونانی، euchelation، «تدهین همراه دعا») هرگز محدود به افراد محتضر نبوده است بلکه به هر کس که خواهانش باشد، اعطا می شود. گمان می شود که این آیین رابطه تنگاتنگی با آیین اعتراف دارد. هر دو آیین، بهبودی می دهند، و تدهین بیماران، همچون آیین اعتراف، مایه بخشش گناهان می شود. هر فرد انسان آمیزه ای از بدن و روح است، و بدین دلیل بیماری های هر دو بعد با هم بهبود می یابند.

6- آیین مقام کشیشی
در آیین مقام کشیشی یا مناصب مقدس، مردان به کشیشی منصوب می شوند تا با خدمات کشیشی خاصی به کلیسا خدمت کنند. این آیین در دو سطح اجرا می شود: هم اکنون در کلیسای ارتدوکس دو «منصب فرعی» رایج، یعنی قاری و کمک شماس، و سه «منصب اصلی» یعنی شماس [دستیار کشیش]، کشیش و اسقف وجود دارد. مقام شماسی اغلب شغلی مادام العمر است، نه فقط مرحله ای در مسیر کشیش شدن. منصب خادمه کلیسا که زنان روزگاری به آن منصوب می شدند، مدت هاست که در کلیسای ارتدوکس منسوخ شده، اما امروزه بسیاری مایل به احیای آن هستند. با این حال، تقریبا همه ارتدوکس ها مخالف انتصاب زنان به مقام کشیشیند. مردان متأهل می توانند شماس و کشیش شوند، اما ازدواج پس از انتصاب به منصب شماسی روانیست. اسقف ها لازم است عهد و سوگند رهبانی را رعایت کنند.

7- آیین ازدواج
آیین ازدواج، همانند کشورهای غربی، با متبرک کردن انگشترها آغاز می شود، اما نقطه اوج این آیین، هنگام نهادن تاج بر سر داماد و عروس است. تاج ها، تاج شادمانی و پیروزی قلمداد می شوند، اما تاج شهادت هم هستند، زیرا ازدواج بدون عشق به ایثار در هر دو طرف و آمادگی برای دست شستن از خودرأیی به خاطر دیگری، ازدواج حقیقی نیست. به دلایل خاص، به ویژه زنای محصنه، اجازه طلاق داده می شود و ازدواج دوم و حتی سوم در کلیسا مجاز است، اما مراسم ازدواج دوباره پس از طلاق با مراسم ازدواج اول فرق دارد. هیچ کس مجاز نیست بیش از سه ازدواج پیاپی انجام دهد، خواه پس از طلاق یا پس از مرگ شریک زندگی. در گذشته، استفاده از داورهای ضد آبستنی و تدابیر دیگر برای کنترل زادو ولد ممنوع بود، اما امروزه در مورد جلوگیری از آبستنی، به ویژه در میان ارتدوکس های ساکن کشورهای غربی، کاملا با تسامح برخورد می شود. سقط جنین هایی که به طور مصنوعی پدید می آیند، گناهی سنگین پنداشته می شود.
در کنار هفت آیین مقدس، دعاها و اعمال مقدس فراوان دیگری وجود دارد که دقیقا قابل تمایز از آیین های هفت گانه نیستند، از قبیل دعای کبیر آبها در عید تجلی (مسیح) (ششم ژانویه)، مراسم کفن و دفن، تدهین فرمانروا، و کار رهبانی. رهبانیت از قرن چهارم تأثیری بنیادی بر شرق مسیحی به جای گذاشته است. از قرن دهم به بعد مرکز اصلی زندگی راهبانه ارتدوکس ها، کوه آتوس، شبه جزیره ای در شمال شرق یونان، بوده است. در این مکان در پی نیم قرن افول، از سال 1970 تجدید حیات چشمگیری وجود داشته است.

نیایش در منزل

رسم انجام نیایش های خانوادگی، گرچه نسبت به گذشته کمتر عمومیت دارد، اما در دنیای ارتدوکس معاصر هنوز هم باقی است. در خانه هر ارتدوکس به طور سنتی کنج یا تاقچه ای برای شمایل وجود دارد که در جلوی آن چراغی روشن است. عود به کار می رود و دعاهای خانوادگی خوانده می شود. در این جا، همانند کلیسا، نیایشگر ارتدوکس مفهوم «ملکوت روی زمین» را احساس می کند. از طریق دعاهای ویژه خانه، مزرعه، محصول، رمه گاو و گله ها، سلسله نیایش های سال مسیحی تماما با زندگی اهل خانه و چرخه کشاورزی زمین پیوند خورده است. کتاب نیایش ها (Euchologion) دربردارنده نیایش هایی است برای بذرافشانی، خرمن کوبی، و شراب سازی، تورهای نو ماهیگیری و حتی تمیز کردن کوزه ای که در آن موشی افتاده باشد. عبادت ارتدوکس ها آخرت بینانه و در عین حال همگانی و عملی است.

روح کلی عبادت

مشخصه عبادت ارتدوکس ها، در بهترین حالت آن، روح دوگانه رازآمیزی و سادگی است. در مراسم مذهبی، احساسی از خشیت و تحیر در برابر حضور بی واسطه خدا وجود دارد، و همراه با آن، شخص احساس نبود تشریفات و آزادی می کند. نیایشگر همچون کودکی در خانه پدر خود رفتار می کند، نه مانند سرباز در میدان رژه. در برخی مکان ها، استفاده از نیمکت رواج دارد، اما به طور عادی در قسمت اصلی کلیسا، صندلی های ثابتی وجود ندارد. اعضای جماعت عبادت کننده ممکن است دیر برسند یا زودتر کلیسا را ترک کنند. آنان می توانند در حین احترام گذاری به شمایل در طول مراسم مذهبی حرکت کنند یا به شرط آن که دعای دیگران را برهم نزنند. همه افراد همزمان نمی ایستند یا زانو نمی زنند. با وجود این تنوع در حالت شرکت [در نیایش]، و با وجود آن که سرودخوانی معمولا فقط به وسیله گروه همسرایان انجام می شود، نیایش مراسم نماز ارتدوکس ها هرگز از ویژگی دسته جمعی بودن باز نمی ایستد.
در سراسر تاریخ مسیحیت شرقی این گونه معمول بوده است که مراسم مذهبی به زبان مردم برگزار شود، هر چند برخی اوقات به شکل قدیمی انجام می شد. نقطه اوج سال مسیحی، عید پاک (عید قیام مسیح) است، نه عید میلاد مسیح. گرامیداشت رستاخیز مسیح نیز در نیایش شنبه شب ها و صبح های یکشنبه صورت می گیرد؛ روح نیایش مراسم نماز کلیسای شرقی، ستایش آمیز است و ویژگی بارز آن، احساس لذت زندگی دوباره است. روزه داری و پرهیزگاری از قرون وسطی تا کنون نسبت به غرب بسیار شدیدتر بوده است. بیشتر کلیساهای ارتدوکس تقویم جدید یا گریگوری را که در غرب مراعات می شود، پذیرفته اند، در حالی که کلیساهای بیت المقدس، روسیه، صربستان و لهستان، همراه با [شبه جزیره] آتوس هنوز هم به تقویم قدیمی یا یولیانی، که سیزده روز از تقویم گریگوری تأخیر دارد، پایبندند.
ارتدوکس ها، به سبب استفاده از نمادهای مادی و حرکات بدنی نمادین، حداکثر مجال را برای جنبه مادی عبادت فراهم می سازند. مؤمنان به واسطه استفاده مکرر از علامت صلیب، رکوع ها یا سجده های طولانی بر روی زمین، و روزه داری با بدن خود در عبادت شرکت می کنند. هنگام اعتراف، کشیش دست خود را بر سر توبه کار می گذارد؛ در مراسم کفن و دفن، بدن میت در تابوتی باز گذاشته می شود و همه برای «آخرین بوسیدن» به شخص متوفای نزدیک می شوند. جنبه مادی نشانه های آیینی از طریق، مثلا، استفاده فراوان از آب هنگام غوطه خوردن برای غسل تعمید تأکید می شود. نان آیین عشای ربانی همیشه ورآمده است و شراب آن همیشه سرخ است. آب داغ یا در زبان یونانی،«زئون» بلافاصله قبل از آیین عشای ربانی افزوده می شود، و به همه نان و شراب داده می شود. روغن در شب زنده داری های اعیاد بزرگ تبرک می شود و برای تدهین به کار می رود. رودها و دریاها در عید تجلی تبرک می شوند و انگور در عید استحاله جوهری (ششم اوت) تبرک می شود. عبادت صرفا با ذهن و گوش نیست. این دستور پولس رسول که «پیوسته دعا کنید» (اول تسالونیکیان، باب 5، آیه 17) عمیقا بر شرق مسیحی تأثیر گذاشته است.
عبادت را نباید تنها سلسله اعمالی دانست که به صورت گروهی در کلیسا یا به صورت انفرادی در منزل انجام می شود، بلکه به معنای ژرف تر، حالتی است که باید تداوم یابد نه مثل کاری که گهگاه انجامش می دهیم بلکه مثل کاری که هر لحظه انجامش می دهیم، یعنی نه فعالیتی پراکنده بلکه بخش اصلی نفس خود ما. نیایش عیسی که در گذشته عمدتا محدود به محافل رهبانی بود و امروزه بیش از پیش در میان مردم عادی رواج گسترده یافته است، غایتش دقیقا فراهم سازی چنین حالت مستمری است. مقصود ما از عبادت، همان گونه که بازیل اهل قیصریه اظهار می دارد، آن است که «همه زندگی ما، به یک نماز دائمی و انقطاع ناپذیر تبدیل شود.»

امور اخروی

شرق مسیحی، در الاهیات و عبادت خود بسیار آخرت گرا است. مرحله زندگی بعدی نه تنها به عنوان رویدادی در آینده بلکه به عنوان واقعیتی کنونی که همین حالا از طریق تمهید و تدارک در آن شرکت داریم، همواره یادآوری می شود. در پایان دنیا، مسیح با عزت و سرافرازی بازخواهد گشت و مردگان زنده خواهند شد و به دنبال آن، روز جزا برپا خواهد شد. رابطه دقیق میان بدن ما در وضعیت فعلی آن و بدن رستاخیزی ما چیزی نیست که در این برهه بتوان به روشنی درک کرد، اما بنابر دیدگاه مسیحی، انسان حقیقی روح تنها نیست بلکه روح دارای بدن است. بنابراین، جدایی روح و بدن در هنگام مرگ صرفا موقتی است و در روز قیامت این دو بار دیگر به هم می پیوندند. از آنجا که انسان ها از نعمت اختیار برخوردارند، جهنم (که طرد مستمر [از درگاه] الاهی تلقی می شود) به عنوان رخدادی نهایی تحقق می یابد و همه رستگار انگاری، این اعتقاد که در نهایت همه افراد نجات قطعی خواهند یافت، به عنوان بدعت توسط شورای قسطنطنیه رد شد. اما از آن جا که خدا در عشق خود، پایان ناپذیر و بی نهایت صبور است، این امید منطقی است که در نهایت همه مردم آزادانه اعتقاد به خدا را برخواهند گزید، به گونه ای که او حقیقتا «کل در کل» خواهد بود. (اول قرنتیان، باب 15، آیه 28) اما کمال نهایی پایان هستی، رازی در فراسوی ادراک کنونی ما است.