درود و احترام و سلام در بهشت

انواع سلامهایی که نثار بهشتیان می شود
بزرگترین نعمتها همان نعمت حضور در پیشگاه پروردگار مهربان مهر گستر کریم است، و کدامین نعمت والاتر و برتر از نشستن نزد آن دارنده توانمند و دریافت سلام از جانب او و از سخن اوست، افزون بر حالت آرامش و صلح و سازشی که در آن زندگی می کنند، با توجه به این که حالت ایمنی و آرامش و صلح کرداری غالبا از نعمتهای جسمانی است در حالی که سلام گفتاری و کلام آرامبخش برای روح نیز نعمت است. «سلام قولا من رب رحیم؛ و سلامی که سخن پروردگار مهربان است.» (یس/ 58) این ندای روح افزا و نشاط بخش و مملو از مهر و محبت او چنان روح انسان را در خود غرق می کند، و به او لذت و شادی و معنویت می بخشد، که با هیچ نعمتی برابر نیست، آری شنیدن ندای محبوب، ندایی آمیخته با محبت، و آکنده از لطف، سر تا پای بهشتیان را غرق سرور می کند، که یک لحظه آن بر تمام دنیا و آنچه در آن است برتری دارد!
در روایتی از پیغمبر گرامی اسلام (ص) آمده است: «در همان حال که بهشتیان غرق در نعمتهای بهشتی هستند نوری بر بالای سر آنها آشکار می شود، نور لطف خداست که بر آنها پرتو افکنده، ندایی برمی خیزد که سلام بر شما ای بهشتیان و این همان است که در قرآن آمده: سلام قولا من رب رحیم، اینجاست که نظر لطف خداوند چنان آنها را مجذوب می کند که از همه چیز جز او غافل می شوند، و همه نعمتهای بهشتی را در آن حال به دست فراموشی می سپارند، و اینجاست که فرشتگان از هر دری بر آنها وارد می شوند و می گویند درود بر شما.»
آری جذبه شهود محبوب، و دیدار لطف یار، آن قدر لذت بخش و شوق انگیز است که یک لحظه از آن با هیچ نعمتی حتی با تمام جهان برابر نیست، و عاشقان دیدار او آن چنانند که اگر این افاضه معنوی از آنها قطع شود قالب تهی می کنند، چنان که در حدیثی از امیر مؤمنان (ع) آمده است که فرمود: «لو حجبت عنه ساعة لمت؛ اگر یک ساعت از دیدار او محجوب بمانم جان می دهم.» جالب اینکه ظاهر آیه این است که این سلام پروردگار که نثار مؤمنان بهشتی می شود سلامی است مستقیم و بی واسطه، سلامی است از رب و پروردگار آن هم سلامی که از رحمت خاصه او یعنی مقام رحیمیتش سرچشمه می گیرد و تمام الطاف و کرامات در آن جمع است، وه چه نعمتی؟!
علی بن ابراهیم در تفسیر آیه گفته است: این سلام به معنای امان است؛ یعنی امان و امنیتی که از جانب پروردگار و در ظل رحمت رحیمیه او که ویژه مؤمنان راستین و پارسایان است بر آنان نازل می شود و در پرتو آن جاودانه خواهند آرمید. این سلام همان خوش آمدی است که پروردگار بهشت آفرین به عبد صالح خود می گوید و بندگان در دارالسلام نزد پروردگارشان خواهند بود.
اصولا بهشت "دار السلام" است همانگونه که در آیه 25 سوره یونس می خوانیم: «و الله یدعوا إلی دار السلام؛ خداوند مردم را دعوت به دار السلام و سرزمین سلامت و آرامش می کند.» و بهشتیان که ساکنان این سرزمینند گاه با سلام فرشتگان روبرو می شوند که به هنگام ورود در بهشت از هر دری بر آنها وارد می شوند و می گویند: «و الملائکة یدخلون علیهم من کل باب سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار؛ سلام بر شما به خاطر شکیباییهایی که داشتید و چه پایان خوبی است این سرایی که نصیبتان شده.» (رعد/ 24)
هنگامی که اهل ایمان و تقوی در بهشت جوار رحمت پروردگار سکونت گزینند فرشتگان بر آنها از هر باب وارد می شوند محتمل است مراد از هر باب از سوی هر یک از عبادات باشد و یا از سوی هر یک از ابواب بهشت باشد و در حالی که مژده می دهند و سلام و درود ساحت کبریائی را به ساکنان بهشت اعلام می نمایند با قید اینکه مژده سلام و درود در اثر نیروی صبر و بردباری است که اهل ایمان و تقوی در دنیا به کار برده اند و نیز در اثر سیرت صبر و بردباری است که در اداء وظایف الهی و خویشتن داری از گناهان و شکیبائی در برابر حوادث ناگواری که در دنیا داشته و به کار بسته اند.

سلام اعرافیان به بهشتیان
گاه ساکنان اعراف آنها را صدا می زنند و می گویند: سلام بر شما. «و نادوا أصحاب الجنة أن سلام علیکم» (اعراف/ 46) امام صادق (ع) فرمود: اعراف، تپه ای است میان بهشت و دوزخ. هنگامی که خوبان به بهشت رفته اند، پیامبران و جانشینان آنها با گروه گنهکار، در آنجا می ایستند، درست مثل اینکه فرمانده لشکر با سپاهیان ضعیف و شکست خورده خود، در یک جا بایستند، سپس خلیفه پیامبر رو به گنهکاران کرده، گوید: ملاحظه کنید، برادران نیکوکار شما به بهشت رفته اند. آنها بر نیکان بهشتی سلام می دهند، این است معنای «و نادوا أصحاب الجنة أن سلام علیکم» که به دنبال آن می فرماید: «و هم یطمعون» یعنی با اینکه طمع می کنند که به بهشت روند لکن داخل بهشت نمی شوند و امیدوارند که پیامبر یا امام آنها را شفاعت کند.
سپس متوجه اهل جهنم می شوند و می گویند: پروردگارا ما را با ستمکاران قرار مده. سپس انبیاء و ائمه رو به جانب اهل دوزخ کرده، به منظور ملامت آنها می فرمایند: «سلک جمعیت شما و تکبر شما، برایتان سودمند نیفتاد. شما این گروه ناتوان را تحقیر می کردید و نقش و نگار زندگی دنیای خود را به رخ آنها می کشیدید.» آن گاه رو به جانب همراهان ناتوان خود کرده، می فرمایند: اکنون به اذن خدا داخل بهشت شوید. شما را ترسی و غمی نیست.
مؤید این روایت، روایتی است که عمر بن شیبه و دیگران نقل کرده اند که: علی (ع) قسمت کننده بهشت و دوزخ است و نیز روایت کرده است که پیامبر (ص) به علی فرمود: گویی تو را در روز قیامت می نگرم که عصایی به کف داری. قومی را به بهشت و قومی را به دوزخ می رانی. ابوالقاسم حسکانی -مرفوعا- نقل کرده است که: اصبغ بن نباته گفت: در حضور علی (ع) نشسته بودم. (ابن الکوا) شرفیاب شد و از این آیه پرسید، فرمود: وای بر تو! ما در روز قیامت میان بهشت و دوزخ می ایستیم. ما یاران خود را به سیمایشان می شناسیم و آنها را داخل بهشت می کنیم و دشمنان خود را به سیمایشان می شناسیم و داخل جهنم می کنیم.

سلام و درود فرشتگان
گاه پس از ورود در بهشت با سلام و تحیت فرشتگان روبرو می شوند و گاه به هنگام قبض روح این سلام از ناحیه فرشتگان مرگ به آنها نثار می شود و می گویند: سلام بر شما وارد بهشت شوید به خاطر اعمالی که انجام می دادید. «الذین تتوفاهم الملائکة طیبین یقولون سلام علیکم ادخلوا الجنة بما کنتم تعملون» (نحل/ 32) برخی گویند: هنگامی که فرشتگان آنها را به سلامت و آسایش، بشارت می دهند، گویی بهشت خانه آنها می شود و آنها در خانه خویش هستند. بنابراین وقتی که فرشتگان به آنها گویند بر اثر کردار نیکتان داخل بهشت شوید، یعنی بهشت از آن شماست. برخی گویند: فرشتگان این جمله را هنگامی گویند که مؤمنان از قبرها خارج می شوند.
در جائی دیگر می فرماید: «و سیق الذین اتقوا ربهم إلی الجنة زمرا حتی إذا جاؤها و فتحت أبوابها و قال لهم خزنتها سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین؛ و كسانى كه از پروردگارشان پروا داشته‌اند، گروه گروه به سوى بهشت سوق داده شوند، تا چون بدان رسند و درهاى آن [به رويشان‌] گشوده گردد و نگهبانان آن به ايشان گويند: سلام بر شما، خوش آمديد، در آن درآييد [و] جاودانه [بمانيد].» (زمر/ 73)
جالب اینکه در مورد دوزخیان می گوید هنگامی که به دوزخ می رسند درهایش گشوده می شود، ولی در مورد بهشتیان می گوید درهایش از قبل گشوده شده، و این اشاره به احترام و اکرام خاصی است که برای آنها قائلند، درست همانند میزبان علاقمندی که درهای منزل خود را پیش از ورود میهمان می گشاید و در کنار در به انتظار او می ایستد، فرشتگان رحمت الهی نیز همین حال را دارند. در آیات قرآن در مورد دوزخیان می خوانیم که نخستین سخن فرشتگان عذاب ملامت و سرزنش سخت به آنها است که با داشتن اسباب هدایت چرا به این روز افتاده اند؟! ولی در مورد بهشتیان نخستین سخن "سلام و درود و احترام و اکرام است" و سپس دعوت ورود به بهشت جاویدان!
جمله ی "طبتم" از ماده ی "طیب" (بر وزن صید) به معنی پاکیزگی است، و چون بعد از سلام و درود قرار گرفته مناسب این است که مفهوم "انشایی" داشته باشد، یعنی پاک و پاکیزه باشید و خوش و خرم بمانید و یا به تعبیر دیگر "گوارا باد بر شما این نعمتهای پاک ای پاک سرشتان پاکدل". ولی بسیاری از مفسران این جمله را به معنی "خبری" تفسیر کرده اند و گفته اند فرشتگان به آنها می گویند: شما از هر آلودگی و پلیدی پاک شده اید، و با ایمان و عمل صالح قلب و روح شما پاک گردیده، و از گناهان و معاصی نیز پاک شده اید، و حتی بعضی روایتی نقل کرده اند که بر در بهشت درختی است که دو چشمه آب زلال از پای آن می جوشد، مؤمنان از یک چشمه می نوشند و باطن آنها پاک می شود، و در چشمه دیگری خود را شستشو می دهند و ظاهر آنها پاک می شود، و اینجاست که خازنان بهشت به آنها می گویند «سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین» قابل توجه این که هم در مورد دوزخیان تعبیر به "خلود" و جاودانگی شده و هم در مورد بهشتیان، تا گروه اول بدانند هیچ راه نجاتی وجود ندارد، و گروه دوم نیز هیچگونه نگرانی از زوال نعمت الهی به خود راه ندهند.