قصه حی بن یقظان

این داستان در کتابی با عنوان عروج در تنهایی داستان حی بن یقظان و شمه ای از احوال ابسال و سلامان آورده شده است که این کتاب حاوی داستان حی بن یقظان اثر ابن طفیل، ابن سینا و شهاب الدین سهروردی است. وضعیت نشر: (تهران، انتشارات قلم، 1386)؛ 206 صفحه.
داستان حی بن یقظان یکی از شیرین ترین و عمیقترین داستانهای فلسفی عالم اسلام است. نام حی بن یقظان از زمان شیخ الرئیس ابوعلی سینا برای اهل تحقیق و معرفت پیوسته نامی آشنا بوده است. اولین داستان را ابن طفیل اندلسی نوشته است، البته نوشتن این داستان را به سهروردی نیز نسبت داده اند، ولی اثری از آن باقی نمانده است. جامی شاعر معروف نیز این داستان را به نحوی به صورت شعر در آورده است. آخرین و شاید کاملترین این داستان را آیة الله صاحب الفصول به عربی نوشته و به فارسی ترجمه کرده است.
علاوه بر کتابهای آسمانی که به بهترین وجه، وظیفه رسالت شاخص بودن انبیاء، در یافتن و پیمودن مداوم راه حقیقت را بیان نموده اند، مردان حق یافته ای هم در طول قرون و اعصار پیوسته کوشیده اند که ذاتی بودن توحید فطری را در نفس انسانها اثبات نمایند. از جمله حاصل کوشش مردان فرهیخته و خداجوی تاریخ، کتاب حی بن یقظان است که با طرح این داستان، ذاتی بودن توحید در نفس انسان را به صورت تمثیل بیان کرده اند. حی بن یقظان یعنی زنده پسر بیداری که مرحوم استاد فروزانفر آن را "زنده بیدار" ترجمه نموده است.
از آثار به جا مانده از این بزرگواران پیش گفته، ابوعلی سینا داستانی نقل ننموده بلکه "حی بن یقظان" را مردی راه رفته و به مقصود رسیده فرض نموده، سؤالات فراوانی مطرح کرده و جوابها از زبان "حی بن یقظان" نقل نموده است.
پیش از آنکه ابن طفیل داستان حی بن یقظان را به رشته تحریر بکشد و از سلامان و ابسال ذکری به میان آورد ابوعلی سینا رساله ای به نام حی بن یقظان تألیف کرده و به قصه سلامان و ابسال در کتاب اشارات و تنبیهات اشاره گونه ای نموده است و هیچ گونه مناسبتی میان گفتار ابن سینا و ابن طفیل موجود نیست مگر از جهت اشتراک لفظ و عنوان رساله. ابن طفیل اندلسی داستان را تقریبا کامل نقل نموده است، سیر تحول فکری یک نوزاد را که به طور خیالی در جزیره ای تنها و بدون تماس با هیچ انسانی افتاده بوده نقل کرده، رشد جسمی و فکری او را در اثر مشاهده طبیعت اطراف برشمرده است.
بر کتاب حی بن یقظان در طول تاریخ عده کثیری از نویسندگان و محققان اسلامی و غیر اسلامی، ایرانی و غیر ایرانی، شرح های فراوان نوشته و هر یک از دریچه ی نگاه خود، آن را دیده و اظهارنظر کرده اند. اما این حقیقت که داستان حی بن یقظان در واقع شرح حال هر انسانی است که از حضیض قوه تا اوج فعلیت تامه، می پیماید برای اهل نظر و رمز و راز، پوشیده نیست. در حقیقت انسانهایی که این داستان را این چنین دیده و خود را در آن یافته اند توانسته اند به مقام رفیع این نوشته نادر پی ببرند و به این وسیله مسیر خود را در هر مرحله اصلاح کنند.

معرفی اجمالی نویسنده:
ابوعلی حسین، فرزند عبدالله بن سینا و معروف به ابن سینا، لقبش شرف الملک و شیخ الرئیس، فیلسوف، طبیب، شاعر، ریاضی دان و منجم ایرانی و مشهورترین دانشمند اسلامی و از بزرگترین دانشمندانی که تا کنون در عالم بوده اند. او در سال 370 ه. ق، در شهری از توابع بخارا متولد شد. در بخارا که آن زمان، پایتخت سامانیان بود، منطق، طب و ریاضیات را یاد گرفت. به دلیل استعداد زیاد و هوش سرشارش، توانست خیلی زود در موضوع های مختلف، شهرت علمی پیدا کند. در سن 17 سالگی، نوح ابن منصور سامانی را معالجه کرد و این امر باعث شد که مشهور شود و از همین رو به کتابخانه سلطنتی راه پیدا کرد.
خودش می گوید: «کتابهائی که من در آنجا دیدم، کسی حتی نام آنها را نشنیده بود، آنها را خواندم و از آن بهره مند شدم و وقتی 18 ساله شدم از همه آن علوم، فارغ شدم.» ابن سینا گرچه فیلسوفی بزرگ بود ولی از طرفی پزشکی پرمشغله و نفوذ کامل سیاسی داشت و به عنوان یک وزیر، به شاهزادگان حامی خود، خدمت می کرد. سال 403 ه. ق، کتاب قانون در طب خود را نوشت. در دوران زندگیش که بیشتر با حکومت غزنویان روبرو بود، در شهرهای مختلفی مسافرت و خدمات گوناگونی ارائه داد تا اینکه بعد از مرگ شمس الدوله دیلمی جانشین او "سماء الدوله" چند ماه او را به زندان انداخت ولی ابوعلی سینا بعد از آزادی از زندان، به اصفهان رفت و آنجا بسیار مورد احترام بود و همانجا به تدریس و تالیف پرداخت و در واقع، چهارده سال آخر زندگی پربار خود را در اصفهان گذراند و سرانجام در سفری که با "علاء الدوله" به همدان رفت در سال 428 ه. ق، در سن 58 سالگی، دارفانی را وداع کرد.

ساختار بندی کتاب:
1- پیش گفتار
2- داستان حی بن یقظان
3- متن ابن طفیل
4- متن ابن سینا
5- متن سهروردی