فرار سعد ابن ابی وقاص از جنگ احد

یکی از افرادی که در برخی روایات اهل تسنن جزء ثابت قدمان در جنگ احد نام برده شده سعد ابن ابی وقاص است. در این بخش برآنیم که با ارائه اسناد و مدارک معتبر فرار سعد از صحنه نبرد را ولو به مدت کم ثابت کنیم.
1- در کتاب الصحیح من سیره النبی الاعظم ج 6 از قول اسکافی و ابن عباس آمده است که ایشان باقیماندگان در جنگ را نام برده اند اما بین آنها سعد ابن ابی وقاص نبوده است.
2- در (مستدرک حاکم ج 3 ص 111 و مناقب خوارزمی ص 21 و 22) از ابن عباس نقل شده است که ضمن برشمردن مناقب امیرالمومنین (ع) گفت: «او کسی است که به همراه پیامبر در روز مهراس (روز احد)، ماند، در حالی که مردم همگی فرار کردند.» طبق این نقل هیچ کس، نه سعد ابن ابی وقاص و نه غیر او در جنگ ثابت قدم نبوده و اگرچه برای مدت کوتاه صحنه نبرد را ترک کرده اند.
3- از قول شیخ طوسی آمده است که گفت: «بلخی نقل کرده است: کسانی که در روز احد به همراه پیامبر (ص) ماندند از 13 تن تجاوز نمی کنند که پنج نفرشان از مهاجرین و الباقی از انصار بودند اما مهاجرین علی (ع) و ابوبکر و طلحه و عبدالرحمان ابن عوف و سعد ابن ابی وقاص گفته شده اند و... و در میان مهاجرین باقی ماندن «علی (ع)» و «طلحه» یقینی است اما بقیه مورد اختلاف اند. به نقل از «الصحیح من سیره النبی الاعظم ج 6، التبیان ج 3 ص 25. پس بنابر نقل فوق، باقی ماندن سعد ابن ابی وقاص مورد تردید است، اگرچه در ابتدا جزء باقیماندگان و حامیان رسول الله (ص) بوده باشد.
4- در «تفسیر القرآن العظیم» جلد 1 ص 412 و در «دلائل النبوه» بیهقی ص 415 آمده است: «افرد النبی (ص) فی تسعه، سبعه من الانصار و در حلبین من قریش» و... «ان السبعه من الانصار قد قتلوا»، همان مدرک، یعنی «وقتی خالد ابن ولید از تنگه عینین عبور کرده و سپاه اسلام را از پشت سر مورد حمله قرار داد پیامبر اکرم (ص) با 9 تن از یارانش تنها ماند؛ 7 نفر از ایشان از انصار بوده و 2 نفرشان قریشی و از مهاجرین بودند» و ... «آن هفت نفر از انصار سرانجام کشته شدند». طبق این نقل نیز می توان ثابت کرد که سعد ابن ابی وقاص قطعا جزء فراریان است، زیرا اگرچه نام آن دو نفر قریشی ذکر نشده اما تقریبا مسلم است که منظور ناقل امیرالمومنین علی (ع) و طلحه بوده است. همچنان که در نقل پیش از آن دو نفری که باقی بودند علی و طلحه گفته شده اند.
5- در آخر عثمانیه ص 239 از قول سلمه ابن کهیل آمده است: «در جنگ احد بجز علی (ع) و ابودجانه کسی باقی نماند» (به نقل از الصحیح من سیره النبی الاعظم ج 6 ص 181).
6- از قول خود سعد ابن ابی وقاص در «مستدرک حاکم»، ج 3 ص 26 و در «دلائل الصدق» ج 2 ص 356 آمده است: «لما جال الناس عن رسول الله (ص) تلک الجوله، تخیت فقلت. اذود عن نفسی، فاما ان استشهد و اما ان انجو»، الی ان قال «فقال رسول الله (ص) این کنت الیوم یا سعد؟! فقلت: حیث رایت»، به نقل از الصحیح من سیره النبی الاعظم ج 6 181.
ترجمه: از قول خود سعد در مدارک فوق الذکر آمده است که گفت: «هنگامی که در جنگ احد مردم از اطراف رسول الله (ص) گریخته و آن حضرت را تنها گذاشتند من نیز جنگ را واگذاردم و دنبال کار خویش را گرفته و با خود گفتم: «باید از خود مراقبت و دفاع کنم، حال یا شهید می شوم و یا نجات می یابم»... تا آنجا که گفت: «پس از جنگ وقتی رسول الله (ص) مرا دید به من گفت: کجا بودی ای سعد؟ چرا فرار کردی و نزد ما نماندی؟ پس گفتم: «همانجا که دیدی» (این عبارت از قول سعد در «سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد محمد» ج 4 نیز آمده است.) ظاهرا سعد، پس از فرار، به چشم رسول خدا (ص) دیده شده
نتیجه: از مجموع آنچه در موارد شش گانه فوق آمد بخصوص از مورد اخیر می توان نتیجه گرفت که فرار سعد از جنگ قطعی بوده و آنچه از ثابت قدم ماندن او در کتب تاریخ نقل شده خیلی قابل پذیرش نیست.