طبقات راویان حدیث غدیر از علماء قرن چهارم (مسعودی و دیگران)

23- حافظ یحیی بن محمد بن عبدالله- ابو زکریا العنبری- البغیانی؛ در سن هفتاد و شش سالگی سال 344 وفات یافته، سمعانی در «انساب» شرح حال او را ثبت و نامبرده را ستوده، و سبکی در جلد 2 «طبقات» ص 321 او را به عنوان یکی از پیشوایان ذکر نموده، و حاکم او را به وصف عدل، ادیب، مفسر یگانه بین اقرانش معرفی نموده، و از قول ابوعلی حافظ گوید: «مردم از حفظ ما نسبت به این اسانید و طرق روایات تعجب می کنند، در حالی که: ابوزکریا عنبری به حدی در حفظ علوم پیش رفته که چنانچه حفظ قسمتی از آن به ما تکلیف شود، از آن عاجز خواهیم بود!! و من یاد ندارم که نظیر او را دیده باشم!»
24- مسعودی- علی بن حسین بغدادی- مصری؛ متوفای 346، نسب او منتهی می شود به عبدالله بن مسعود، سبکی در جلد 2 «طبقات الشافعیه» ص 307 شرح حال او را نگاشته و گوید: نامبرده اخباری و مردی پرهیزکار و بسیار دانشمند (علامه) بوده، و گفته شده که: از حیث عقیده معتزلی بوده، حدیثی از او در احتجاج امیرالمؤمنین (ع) بر طلحه به حدیث غدیر در روز جمل روایت شده است.
25- ابوالحسین محمد بن احمد بن تمیم خیاط- قنطری- حنظلی؛ (در سال 259 متولد و در 340 وفات یافته)، خطیب در جلد 1 تاریخش ص 283 شرح حال او را ثبت نموده، حدیث او در ص 66 به اسنادی که تمام رجال آن ثقه هستند ذکر شده.
26- حافظ جعفر بن محمد بن نصیر- ابو محمد خواص- معروف به خلدی؛ متوفای 347، خطیب در جلد 7 تاریخش صفحه 226 و 231 شرح حال او را ثبت نموده و گفته: نامبرده ثقه و صادق و متدین و فاضل بوده، حدیث او در باب نزول آیه اکمال درباره علی (ع) به اسناد صحیح که رجال آن همگی ثقه هستند روایت شده است.
27- ابوجعفر محمد بن علی شیبانی کوفی؛ از جمله علمائی است که درباره حدیث غدیر خم دارای تصنیف هستند، حاکم در «مستدرک» و ذهبی در «تلخیص» در موارد عدیده صحت حدیث او را تصریح نموده اند.
28- حافظ دعلج بن احمد بن دعلج بن عبدالرحمن- ابومحمد سجستانی معدل؛ متوفای 341، خطیب در جلد 8 تاریخش صفحه 387/ 392 شرح حال او را نگاشته و گفته: «نامبرده ثقه و دارای دقت نظر بوده و حکام شهادت او را پذیرفته اند و عدالت او را اثبات کرده اند، و برای او «مسند» ترتیب داده اند» (یعنی روایت های مسند او را جمع کرده اند)، دارقطنی گوید: «در میان اسانید خود چون او دارای دقت نظر نیافتیم او ثقه و امین بود» و عمر بصری گوید: «در بغداد در میان کسانی که انتخاب نمودم کسی نیافتم که در صحت کتابت و نیکوئی سماع (سماع احادیث) از دعلج بهتر باشد.»
29- ابوبکر محمد بن حسن بن محمد نقاش- مفسر موصلی- بغدادی؛ متوفای 351، ابن کثیر در جلد 11 تاریخش صفحه 241 شرح حال او را نگاشته و گفته: «نامبرده مردی است دارای صلاحیت نفسانی و عابد و ملتزم به آداب، تفسیر موسوم به «شفاء الصدور» از اوست، حدیثی از او در باب نزول آیه "سأل سائل" در پیرامون نص غدیر روایت شده است.»
30- حافظ محمد بن عبدالله شافعی- بزاز- بغدادی؛ متوفای 354 (در سال 260 متولد شده)، خطیب در جلد 5 تاریخش ص 456 شرح حال او را ثبت و گفته: «نامبرده ثقه و دارای دقت نظر و حدیث بسیار و تصنیف پسندیده و نیکو است» و از دارقطنی حکایت نموده که: «نامبرده ثقه و امین بوده» و ذهبی در جلد 3 «تذکره» ص 96 از او یاد نموده و گوید: «نامبرده ثقه و امین است و در زمان او کسی از او موثق تر نبوده» و ابن کثیر در در جلد 11 تاریخش صفحه 260 گفته: «نامبرده ثقه و دارای دقت نظر و دارای روایت بسیار است، حدیث او در داستان (مناشده) رحبه به لفظ زید بن ارقم به اسناد صحیح منقول است.»
31- حافظ ابوحاتم محمد بن حبان بن احمد تمیمی- بستی؛ متوفای 354، ذهبی در جلد 3 «تذکره» ص 133 شرح حال او را نگاشته و گفته: «نامبرده از فقهاء دین و حافظین آثار بوده و حاکم گوید: او از علم فقه و لغت و وعظ پر و از مردان خردمند بوده، و خطیب گوید: ثقه و بزرگوار و دارای فهم بوده و ابن کثیر در جلد 11 تاریخش صفحه 259 از او یاد نموده و گوید نامبرده یکی از حفاظ بزرگوار و از مصنفین و مجتهدین عالی مقدار است» حافظ محب الدین طبری در جلد 2 «ریاض النضره» ص 169 حدیث مناشده در رحبه را که به لفظ ابی الطفیل خواهد آمد، روایت نموده، سپس گفته:« این حدیث را ابو حاتم با بررسی در اسناد روایت کرده.»
32- حافظ سلیمان بن احمد بن ایوب لخمی- ابوالقاسم طبرانی؛ (در سال 260 متولد و در 360 وفات یافته) ذهبی در جلد 3 «تذکره» ص 126- 131 شرح حال او را نگاشته و درباره او گوید: «امام علامه حجت- یگانه صاحب مسند دنیا، از هزار استاد و بیشتر حدیث نموده و با وصف صداقت و امانت از مردان زبده این امر (امر حدیث) بوده، ابوالعباس شیرازی موثق بودن او را اعلام داشته، نامبرده حدیث غدیر را به طرق بسیار روایت نموده که اغلب آن صحیح و رجال اسنادش ثقه هستند، روایت او در حدیث مناشده به لفظ زید بن یثیع به اسناد صحیح که رجال آن همگی ثقه هستند منقول است.»
33- احمد بن جعفر بن محمد بن سلم، ابوبکر حنبلی؛ صاحب مسند کبیر، متوفای 365، ابن کثیر در جلد 11 تاریخش ص 283 گوید: «نامبرده ثقه است، نزدیک نود سال زندگی کرده است.»
34- ابوبکر احمد بن جعفر بن حمدان بن مالک قطیعی؛ (در سن 96 سالگی در سال 367 وفات یافته)، خطیب در جلد 4 تاریخش ص 74 شرح حال او را نگاشته و از ابن مالک حکایت نموده که: «نامبرده استادی بوده با صلاحیت و از دیگری حکایت نموده که: نامبرده متصف به صدق بوده، و از برقانی حکایت نموده که: قسمتی از نوشتجات او در آب غرق و تلف شد و او آن قسمت را از نوشته ای استنساخ کرد که (می گفتند) مسموعات او در آن نبوده، و به همین مناسبت او را مورد نکوهش قرار دادند، وگرنه، نامبرده ثقه است.» و ابن کثیر در جلد 11 تاریخش ص 293 نوشته که: «نامبرده ثقه و دارای حدیث بسیار است، و حاکم در «مستدرک» و ذهبی در تلخیص خود صحت حدیث او را تصریح نموده اند؛ حدیث مناشده در رحبه به طریق او از عبدالرحمن بن ابی لیلی و ابی الطفیل به اسناد صحیح و رجالی که همگی ثقه هستند، روایت شده» و حاکم در جلد 3 «مستدرک» ص 132 گوید: «خبر داد ما را، ابوبکر احمد بن جعفر بن حمدان قطیعی در بغداد از اصل نوشته خود، حدیث از عبدالله بن حنبل و او از پدرش از یحیی بن حماد از ابوعوانه از ابوبلج از عمرو بن میمون که گفت: «من نزد عبدالله بن عباس نشسته بودم: در این هنگام نه گروه بر او وارد شدند...» تا آخر حدیث مذکور در ص 95، و اسناد آن صحیح و رجال آن همگی ثقه هستند.
35- ابویعلی زبیر بن عبدالله بن موسی بن یوسف بغدادی، توزی؛ مقیم نیشابور، متوفای 370، خطیب در جلد 8 تاریخش ص 473 شرح حال او را ثبت نموده و ابن اثیر در جلد 9 «کامل» ص 4 او را ذکر کرده، حدیث او در باب تهنیت به اسناد صحیح روایت شده است.
36- ابویعلی ابوبکر محمد بن احمد بن بالویه- نیشابوری- معدل؛ (در سال 374 در سن 94 سالگی وفات یافته) خطیب در جلد 1 تاریخش ص 282 شرح حال او را ثبت و موثق بودن او را از برقانی حکایت کرده، و حاکم در «مستدرک» روایت بسیار از او نقل نموده و صحت حدیث او را تصریح کرده، ذهبی نیز در تلخیص خود از او یاد نموده، حدیث او راجع به غدیر خم به اسنادی که رجال آن همگی ثقه هستند، روایت شده است.
37- حافظ علی بن عمر بن احمد دارقطنی؛ متوفای 385، در بسیاری از کتب تذکره و تاریخ شرح حال او یافت می شود، خطیب در جلد 12 تاریخش ص 34 گوید: «نامبرده یگانه زمان و نادره عصر خود و پرورش یافته به فطریات منحصر به خود و پیشوای زمان خود بوده، علم به آثار پیشین و شناسائی نسبت به علل حدیث و نام مردان حدیث و احوال راویان با التزام به صداقت و امانت و با وصف فقه و عدالت و قبول شهادت و صحت اعتقاد و سلامت مذهب و در برداشتن و احاطه به سایر انواع علوم، تمامی به او منتهی می شود، از او حدیثی در موضوع روزه روز غدیر و همچنین در باب مناشده روایت شده که هر دو به اسناد صحیح و با رجال ثقه می باشد.»
38- حافظ حسن بن ابراهیم بن حسین- ابومحمد مصری؛ مشهور به (ابن زولاق) (در سال 387 در سن 81 سالگی وفات یافته)، ابن خلکان در جلد 1 تاریخش ص 146 و ابن کثیر در جلد 11 «البدایة و النهایه» ص 321 شرح حال او را ثبت کرده اند، نامبرده به طوری که مقریزی در جلد 2 «خطط» ص 222 متعرض است حدیث غدیر را در تاریخ خود روایت نموده است.
39- حافظ عبیدالله بن محمد عکبری- ابوعبدالله بطی- حنبلی؛ مشهور به «ابن بطه» متوفای 387، سمعانی در انسابش او را ذکر نموده و به پیشوائی و فضل و علم و حدیث و فقه و زهد او را ستوده، او حدیث تهنیت را، به لفظ براء بن عازب با ذکر سند روایت نموده است.
40- حافظ محمد بن عبدالرحمن بن عباس؛ ابوطاهر مشهور به (مخلص الذهبی) متوفای 388. ابن کثیر در جلد 11 تاریخش ص 333 شرح حال او را ثبت و درباره او گفته: «نامبرده استادی است کثیر الروایه، و ثقه و از افراد صالح» محب الدین طبری در جلد 2 «رباض النضره» ص 169 حدیث غدیر را به لفظ حبشی مذکور در ص 55 روایت نموده و گفته: «این روایت را با بررسی و ذکر اسناد مخلص الذهبی ذکر نموده است.»
41- حافظ احمد بن سهل فقیه بخاری؛ یکی از استادان حاکم که روایات بسیار در «مستدرک» از او نقل کرده و صحت حدیث او را در آنجا تصریح نموده و همچنین، ذهبی در تلخیص خود حدیث نامبرده در ص 66 به دو اسناد صحیح که تمامی رجال آن ثقه هستند ذکر شد.
42- عباس بن علی بن عباس نسائی؛ خطیب در جلد 12 تاریخش ص 154 شرح حال او را ثبت و او را ثقه دانسته است.
43- یحیی بن محمد اخباری- ابوعمر بغدادی؛ خطیب در جلد 14 تاریخش ص 236 شرح حال او را ثبت و حدیث مناشده رحبه را در آنجا به طریق او و به لفظ عبدالرحمن به اسناد حسن آورده است.