اربعین

تألیف اربعین از سوی محدثان و عالمان شیعی بر اساس حدیث معروفی است که از پیامبر اسلام نقل شده است. اربعین به معنای "چهل" است، چنانچه در روایات اسلامی آمده، که هر کس چهل حدیث حفظ کند، خداوند روز قیامت او را دین شناس و عالم محشور خواهد کرد. شیخ بهایی نیز به پیروی از این سنت معمول، با آرزوی این که این مقام بلند معنوی را به دست آورد به تألیف اربعین حدیث پرداخت و چهل حدیث جالب انتخاب کرده و آن را به طور کامل شرح داده است. با این امتیاز که شرح کافی و جامع در باره حدیث های یاد شده دارد و در مجموع، از بهترین و معروف ترین اربعین ها است.
این اثر بعد از مثنوی سوانح حجاز، تنها اثری است که شیخ در آن به مباحث سیاسی پرداخته است. مؤلف در شرح حدیث پانزدهم (که درباره حرمت اعانت ظالمان و گرایش قلبی به آن ها وارد شده است) به تفصیل دیدگاه های خود را مطرح کرده است. شیخ درباره این موضوع به طور صریح و شفاف سخن گفته است. از این رو می توان دیدگاه و عقیده باطنی او در مورد رفتار با حاکم جور و نیز علل و عوامل همکاری عالمان با شاهان صفوی را به دست آورد، همچنین وی در این اثر به بحث درباره امر به معروف و نهی از منکر، شرایط و مراحل آن پرداخته است. توضیحات این حدیث شناس بزرگ در مورد معنی روایات، و شرح لغات مشکل و جمع بندی احادیث بسیار ارزشمند است. یک نسخه از این کتاب که به خط شیخ بهایی است وقف آستان قدس رضوی شده و هنوز در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.
بر کتاب اربعین شیخ شرحی نوشته شده است. این کتاب را یکی از شاگردان شیخ بهایی به نام "ابن خاتون" به فارسی ترجمه کرده و آن را با نام ترجمه قطب شاهی منتشر نموده است. گویا این ترجمه برای یکی از سلاطین هندوستان به نام قطب شاه انجام شده است. "محمد بن علی" معروف به ابن خاتون در ماه مبارک رمضان 1029 هجری قمری، اجازه نقل این کتاب را از شیخ بهاءالدین گرفته است.

معرفی اجمالی نویسنده:
محمدبن عزالدین شیخ حسین جبعی عاملی حارثی همدانی، فقیه، محدث، مفسر ریاضی، حکیم، ادیب، شاعر به زبان فارسی و عربی و جامع علوم عقلیه و نقلیه و در مجموع از دانشمندان بزرگ ایرانی شیعه، که در سال 953 هجری قمری در «بعلبک» جبل عامل، به دنیا آمد. در همان کودکی همراه پدرش به ایران آمد و نزد او عربی، تفسیر و حدیث را یاد گرفت و سپس نزد علمای دیگر در قزوین و دیگر شهرهای ایران، تحصیلاتش را ادامه داد. بعد از طی تمامی مراحل علمی و رسیدن به کمالات، به دستور شاه عباس ریاست علمی مذهبی اصفهان به او واگذار و پس از فوت پدرش "شیخ علی منشار"، لقب "شیخ الاسلامی" از طرف شاه عباس صفوی به او تفویض شد. سال 984 هـ ق، همراه پدرش به حج رفت و در سال 1008 هـ ق، همراه شاه عباس کبیر پیاده به مشهد مقدس سفر کرد. وی سفرهای دیگری به هرات، آذربایجان، دمشق، فلسطین و مصر و عراق نمود. در هر شهری مورد احترام فوق العاده بود و ملاقات هایی با بعضی از اهل کمال و علما و فضلا داشت و گاهی نیز مباحثات علمی و مذهبی با پیشوایان مذاهب دیگر داشت و بالاخره به ایران برگشت و در اصفهان در گذشت. از اساتید او می توان ملاعبدالله یزدی، صاحب حاشیه تهذیب المنطق را نام برد و از شاگردان او، ملامحسن فیض کاشانی، ملاصدرا شیرازی و مجلسی اول و ملامحمد صالح مازندرانی می باشند. آثار و تألیفات بسیاری داشته و کشکول شیخ بهائی و طومار شیخ بهائی از جمله آنهاست. وفات او، در شوال 1032 هـ ق و مزارش در شهر مقدس مشهد می باشد.