کتاب تفسیر قرآن کریم (شلتوت)

کتاب تفسیر قرآن کریم از جمله آثار علامه بزرگوار، رئیس سابق دانشگاه الازهر مصر، استاد شیخ محمود شلتوت است. در این کتاب به تفسیر ده جزء اول قرآن یعنی 9 سوره ابتدای قرآن پرداخته شده و شیخ در تفسیرش بر حقانیت دین اسلام تاکید می کند. علامه شلتوت در تفسیرش شیوه تفسیر موضوعی را برگزیده و آن نوعی از تفسیر است که مجموعه آیات از سوره های مختلف را در یک موضوع بحث می کند و یکجا جمع آوری می نماید. از میان این موضوعات احکام شرعی، نصایح و اندرزها و درس آموزی و عبرتها را می شود استخراج کرد. بعضی نوشته اند که: شیخ در این تفسیر از روشی استفاده نموده که شیخ محمد عبده استفاده کرده است و هدفش این بوده که تفسیری بنویسد تا با وحدت موضوعی که در هر سوره قائل بوده، مطالب سوره حول محورهای همان سوره باشد. در واقع کاری که شیخ کرد این بود که تفسیر قرآن کریم را از اسرائیلیات عاری نمود. اسرئیلیات نکاتی بودند که موجب بروز اختلافات شده و قرآن کریم را نیز کوچک کرده بود. شیخ با این روش، تفسیر قرآن را از بند آراء متفرق فرقه های مختلف نجات داد و این تفسیر باعث شد تا قرآن که وسیله ای برای تفرقه شده بود به وسیله ای برای وحدت اسلامی تبدیل شود.
مؤلف در این تفسیر، کمتر به مطالب حاشیه ای پرداخته و در تمام موارد از صنعت ایجاز استفاده کرده و از روش پسندیده تفسیر قرآن به قرآن بهره جسته و جز به ندرت شائبه تعصب در برابر آن به چشم نمی خورد. همانطور که گفته شد این کتاب فقط شامل تفسیر ده جزء اول بوده که شاید علت ناتمام ماندن این اثر گرانقدر فرا رسیدن پیک اجل و مرگ نابهنگام این بزرگمرد بوده است.

معرفی اجمالی نویسنده:
امام محمود، پیشوای اندیشمند، عالم، محقق، مفسر، فقیه اصولی، ادیب لغوی مصری، پدرش محمد نام داشت. 1310 هـ.ق = 1893 م در روستای منشاة بنی منصور از توابع "آیتای آلبارود" از تجیره مصر، به دنیا آمد. چون خانواده اش اهل علم و ادب بودند تا هفت سالگی تربیت او زیر نظر پدرش بود. بعد از فوت پدر، عمویش "شیخ محمد عبدالقوی شلتوت" سرپرست او شد و او را به مکتبخانه فرستاد. در مدت کوتاهی قرآن را حفظ کرد. در سال 1906 میلادی به دانشگاه مذهبی اسکندریه رفت و سال 1918 م، فارغ التحصیل شد. آن زمان که 25 ساله بود به دلیل ممتاز بودنش در دروس، همانجا استاد دانشگاه شد. در آن سال 1919 م که انقلاب مردمی مصر به رهبری "سعد زغلول" شروع شد، شیخ با زبان و قلمش در این انقلاب شرکت کرد.
سال 1928 م که "شیخ محمد مصطفی المراغی" رئیس دانشگاه الازهر مصر شده بود، متوجه شیخ شلتوت و علم و نواندیشی او شد. از این رو، شیخ را به عنوان استاد آن دانشگاه در سطوح عالی درسی، انتخاب کرد. او مشغول تدریس بود تا در سال 1930 م مدرس مراحل تخصصی شد و در سال 1937 م، رئیس دانشگاه شریعت شد. به نمایندگی دانشگاه، او در کنفرانس بین المللی شهر "لاهه" در کشور هلند انتخاب شد. آنجا نوشتار خود را با عنوان «المسئولیته المدینه والجنائیة فی الشریعة الاسلامیه» ارائه داد که بسیار مورد توجه و تقدیر اعضای کنفرانس قرار گرفت.
شیخ شلتوت از بزرگان و پایه گذاران «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه» است. نهادی که سعی در ایجاد دوستی و برادری و زدودن تفرقه و تشتت موجود، بین اهل تسنن و شیعه و تحکیم روابط بین مذاهب اسلامی است و از آثار مثبت «دارالتقریب» صدور فتوای شیخ شلتوت، بر جواز عمل بر طبق فقه و مذهب شیعه امامیه و جعفری است.
از مشهورترین آثار او می توان به تفسیر قرآن کریم، نهج القرآن فی بناء المجتمع، الاسلام عقیده و شریعه، الفتاوی، القتال فی الاسلام و... اشاره کرد.
در سال 1957م، قائم مقام ریاست دانشگاه الازهر شد تا اینکه از طرف رئیس جمهوری در اکتبر سال 1958 یکسال بعد "رئیس دانشگاه الازهر مصر" شد و تا آخر عمر در همین مقام و موقعیت بود.
این پیشوای دانشمند و عالم متفکر، در شب جمعه 26 ماه رجب سال 1383 هـ.ق در سن 70 سالگی برابر با 12 سپتامبر 1963 میلادی دار فانی را وداع گفت.

ساختاربندی کتاب:
این کتاب شامل 9 قسمت از 9 سوره ابتدای قرآن با موضوعات هر یک از آنها به شرح ذیل می باشد:
سوره فاتحه مکی است و هفت آیه دارد.
سوره بقره مدنی است و دویست و هشتاد و شش آیه دارد. (داستان سر بریدن گاو، طرح هدفهای این سوره، اصول دین در نظر خدا و...)
سوره آل عمران مدنی است و دویست آیه دارد. (دو هدف اساسی سوره، نداهای الهی به گروه مومنان و...)
سوره نسا مدنی است و صد و هفتاد و شش آیه دارد. (توجه بر امر زنان و تنظیم خانواده و همسران، پیکار در اسلام و هدفها و...)
سوره مائده مدنی است و یکصد و بیست آیه دارد. (نداهای الهی در این سوره، و...)
سوره انعام مکی است و صد و شصت و پنج آیه دارد. (مقایسه بین سوره انعام و سوره های مدنی پیش از آن، تحلیل علمی تفصیلی وصایای دهگانه و...)
سوره اعراف مکی است و دویست و شش آیه دارد. (هدف سوره اعراف و روشهای آن در دعوت، وزن و ترازو و موارد آنها در قرآن و منظور از آنها و...)
سوره انفال مدنی است و هفتاد و پنج آیه دارد. (سوره "بدر" سوره ای که مشکلات مؤمنان را پس از جنگ بدر حل می کند و...)
سوره توبه مدنی است و صد و بیست و نه آیه دارد. (دو هدف اصلی این سوره، هدف مهم تاریخی آن با سوره انفال و...)