صراط از دیدگاه روایات

اعتقاد در صراط

ابن بابویه گوید: «اعتقاد ما درباره صراط این است که آن حق است و آنکه آن راه و جسر جهنم است و گذار کل خلق بر آن است. حق تعالى فرمود، احدى از شما نیست مگر آنکه البته وارد شونده جهنم است و این بر پروردگار تو یا محمد حتم و لازم است و صراط به وجه دیگر اسم معصومین (ع) است پس هر کس ایشان را در دنیا شناخت و اطاعتشان نمود حق تعالى او را گذار از آن صراطى می دهد که جسر جهنم است در روز قیامت. و جناب نبوى به جناب امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: "یا على چون روز قیامت شود من و تو و جبرئیل می نشینیم بر صراط و نمی گذرد بر صراط مگر کسى که براتى داشته باشد به ولایت و محبت تو."»
خداوند متعال در آیات 11 و 12 سوره بلد فرموده است: «به گردنه تکلیف تن در نداد و چگونه توانى دانست که آن عقبه و گردنه چیست؟» درباره صراط گروهى گفته اند: راهى به بهشت یا دوزخ است که براى بهشتیان فراخ و پیمودن آن آسان است و براى دوزخیان تنگ و پیمودنش دشوار است و برخى هم گفته اند: صراط عبارت از ادله و براهینى است که بهشتیان را از دوزخیان مشخص مى سازد و موجب شناخت آن دو مى شود. امام باقر (ع) در خبرى طولانى فرموده است: «سپس صراط نهاده مى شود که تیزتر از لبه شمشیر است و بر آن سه پل قرار دارد، پل نخستین مربوط به امانت و رحم است و پل دوم مربوط به نماز است و پل سوم مربوط به عدل پروردگار جهانیان است که خدایى جز او نیست. بر همه تکلیف مى شود که از آن بگذرند، نخست امانت و رحم آنان را باز مى دارد. اگر از آن رهایى یابند، نماز بازشان مى دارد و چون از آن باز رهند، به محضر عدل خدا مى رسند و این است معنى گفتار خداوند که در آیه 14 سوره فجر فرموده است: "همانا پروردگارت در کمینگاه ستمکاران است" مردم بر صراط گاه قدمى برمى دارند، گاه مى لغزند و گاه آویخته مى مانند و فرشتگان اطراف ایشان بانگ برمى دارند که اى خداى بردبار! بیامرز و گذشت فرماى و به رحمت خویش عنایت فرماى و ایشان را سلامت بدار و مردم بر آن چون پروانه اند و چون کسى به رحمت خداوند از آن نجات پیدا کند، به صراط مى نگرد و مى گوید: سپاس خداوندى را که مرا از تو نجات داد، آن هم پس از ناامیدى و به فضل خویش، همانا که پروردگار ما بسیار آمرزنده سپاسگزار است.»
امام صادق (ع) فرموده است: «مردم از پل صراط گوناگون مى گذرند. پل صراط باریک تر از موى و برنده تر از لبه شمشیر است. گروهى از آن همچون برق مى گذرند، گروهى همچون تاخت اسب و گروهى دیگر، چون حرکت راهوار اسب و گروهى چون پیادگان مى گذرند. گروهى هم آویخته و در حالى که آتش برخى از اندام ایشان را گرفته و برخى را رها کرده است، مى گذرند.»
امام صادق (ع) می فرمایند: «الناس یمرون على الصراط طبقات و الصراط أدق من الشعر و من حد السیف، فمنهم من یمر مثل البرق و منهم من یمر مثل عدو الفرس و منهم من یمر حبوا و منهم من یمر مشیا، و منهم من یمر متعلقا قد تأخذ النار منه شیئا و تترک منه شیئا؛ طبقات گوناگون مردم همه از صراط عبور مى کنند، و صراط باریکتر از مو و لبه شمشیر است. بعضى از آنان مانند برق مى گذرند و بعضى مانند دویدن اسب و بعضى با دست و پا و بعضى دیگر پیاده عبور مى کنند، برخى نیز در حال عبور آویزان مى شوند و آتش قسمتى از بدن آنان را فرا مى گیرد و قسمتى را رها مى کند.»
عن الصادق (ع): «الصراط أدق من الشعر و أحد من السیف فمنهم من یمر مثل البرق و منهم من یمر مثل عدو الفرس و منهم من یمر حبوا و منهم من یمر مشیا و منهم من یمر متعلقا قد تأخذ النار منه شیئا و تترک شیئا. و قال علیه السلام ایضا: الصراط هو الطریق إلى معرفة الله و هما صراطان: صراط فی الدنیا و صراط فی الآخرة فأما الصراط الذی فی الدنیا فهو الإمام المفترض الطاعة، من عرفه فی الدنیا و اقتدى بهداه مر على الصراط الذی هو جسر جهنم فی الآخرة و من لم یعرفه فی الدنیا زلت قدمه عن الصراط فی الآخرة و تردى فی نار جهنم. (قال الفیض): یعنی ان الامام هو الطریق الى معرفة الله و الهادی الى سبیله قولا و فعلا فمن عرفه فی الدنیا و اقتدى بهداه و استن بسنته و مر على الصراط المستقیم الذی مر هو علیه فی الدنیا ای طریقته التی هو علیها فی الاعمال و الأخلاق کما قال الله عز و جل حکایة عن نبینا (و أن هذا صراطی مستقیما فاتبعوه) فهو الناجی الذی یمر على صراط الآخرة و من لم یعرفه و لم یهتد إلى طریقته و لم یعمل بها فهو الهالک الذی تزل قدمه عن الصراط الآخرة؛ از امام صادق (ع) نقل شده است صراط از مو باریکتر و از شمشیر تیزتر است. برخى از مردم مانند برق از آن مى گذرند و برخى دیگر مانند دویدن اسب و برخى با دست و پا و برخى پیاده عبور مى کنند. برخى نیز در حال عبور آویزان مى شوند و آتش قسمتى از بدن آنان را فرا مى گیرد و قسمتى را رها مى کند. و نیز فرمود: صراط، راه شناختن خداست و آن دو گونه است: صراط دنیا و صراط آخرت. صراط دنیا همان رهبرى است که اطاعتش واجب است. هر که در دنیا او را بشناسد و از رهنمودهایش پیروى کند، بر صراطى که همان پل دوزخ در آخرت است عبور مى کند، و هر که در دنیا او را نشناسد قدمش بر صراط آخرت مى لغزد و در آتش دوزخ سقوط مى کند. فیض مى گوید: مقصود این است که امام، راه شناخت خداست و هم اوست که با گفتار و کردارش مردم را به راه خدا هدایت مى کند. پس هر که او را در دنیا بشناسد و از رهنمودهایش پیروى کند و به روش هاى او ملتزم گردد و از همان راه راستى که او در دنیا رفته، یعنى از راه اعمال و اخلاق او برود، چنان که خداوند در حکایت از پیامبر ما مى فرماید: "این است راه مستقیم من، از آن پیروى کنید" نجات خواهد یافت و از صراط آخرت نیز عبور خواهد کرد، و هر که او را نشناسد و به راه وى راه نیابد و به آن عمل نکند هلاک خواهد شد و قدمش بر صراط آخرت خواهد لغزید.»

زمانى که روز قیامت مى شود و صراط بر کنار جهنم نصب مى شود
خبر داد به ما احمد فرزند محمد فرزند عبدالوهاب (اذنا) از قاضى ابوفرج احمد فرزند على گفت: نقل نمود به ما ابوغانم سهل فرزند اسماعیل بن اسماعیل بن بلبل که حدیث کرد به ما ابوالقاسم طائى که نقل کرد به ما محمد بن زکریا غلابى که حدیث کرد به من عباس بن بکار از عبدالله بن مثنى از عمویش ثمامة بن عبدالله بن انس از پدرش (از جدش) گفت: پیامبر خدا (ص) فرمود: «زمانى که روز قیامت مى شود و صراط بر کنار جهنم نصب مى شود، از آن نمی گذرد جز کسى که با او نامه دوستى علی بن ابیطالب (ع) باشد.»
تاریخ بغداد خطیب بغدادى به سند خود، از «انس بن مالک» روایت مى کند، هنگامى که «ابوبکر» در حال احتضار بود (تا آنجا که گفته) از رسول خدا (ص) شنیدم که مى فرمود: «بر فراز صراط، عقبه اى است که کسى نمى تواند از آن عقبه عبور کند، مگر در صورتى که جواز عبور را از حضرت على بن ابیطالب (ع) در دست داشته باشد!» (تا آنجا که در آخر حدیث مى گوید) على (ع) فرمود که رسول خدا (ص) مى فرمود: من خاتم پیغمبرانم و تو یا على! خاتم اولیائى. از على (ع) روایت است که رسول خدا (ص) فرمود: «در روز رستاخیز که خداى تعالى خلق اولین و آخرین را گرد مى آورد و صراط را بر روى پل دوزخ نصب مى کند، هیچ کس از روى آن پل عبور نمى کند، مگر در صورتى که برات برائت از دشمنان على (ع)، و پذیرش ولایت على (ع) را در دست داشته باشد.»
«حاکمى» این حدیث را در «الاربعین» نقل مى کند. همان کتاب از «قیس بن حازم» روایت مى کند، در ملاقاتى که «ابوبکر» با حضرت على بن ابیطالب (ع) داشت، به مجردی که با چهره مبارک رویارو شد، به چهره شریف لبخندى زد! حضرت على (ع) پرسید: «علت لبخند تو چیست؟» در پاسخ گفت: از رسول خدا (ص) شنیدم که مى فرمود: روز رستاخیز هیچکس از صراط عبور نمى کند، مگر در صورتى که على (ع) جواز عبور از صراط را براى او صادر فرماید. «ابن سمان» این حدیث را در «الموافقه» آورده است.