حیات پس از مرگ از نگاه دین زرتشتی

دین زرتشتی نیز مانند ادیان دیگر به فناناپذیری روح آدمی که با مرگ جسمانی نابود نمی شود باور دارد. بنابراین، دین زرتشتی دارای مبحث آخرت شناسی بسیار زنده و جذابی است. این آخرت شناسی کاملا با ایمان زرتشتی مبنی بر آزادی کامل بشر همخوانی دارد. انسان پس از مرگ چنان زندگی خواهد داشت که با اعمال درست یا نادرستی که در زندگی زمینی خود انجام داده است مطابقت داشته باشد. انسان درستکار در بهشت جای می گیرد که پر از چیزهای دلپذیر و زیباست و انسانهای بدکار به آتش دوزخ گرفتار می شوند که مکان رنج و آلام وحشتناک است.
در دین زرتشتی با بسط جزئیات آخرت شناسی، اعتقاد بر این است که روح پس از مرگ جسمانی انسان به مدت سه روز با بدن می ماند و به اندیشه درباره اعمال خود می پردازد. روز چهارم از بدن جدا گشته و به مکان داوری سفر می کند. فرشته اعظم خداوند گزارش کاملی از همه اعمال انسان بر زمین نگاه می دارد و با استناد به گزارش او، خداوند کردار خوب یا بد روح را در ترازو می سنجد. آنانکه اعمال خوبشان بر اعمال بدشان سنگینی می کند به بهشت فرستاده می شوند و کسانی که اعمال بدشان بر اعمال خوبشان سنگینی می کند به جهنم فرستاده می شوند. اگر اعمال خوب و بد کم و بیش برابر باشند، روح به نوعی برزخ فرستاده می شود. روح برای رفتن به بهشت یا دوزخ باید از روی پلی به نام چینرات عبور کند. برای روحی که عازم بهشت است، عبور از آن پل بسیار راحت است. بعلاوه، دختران زیباروی که روح را تا بهشت همراهی می کنند به او خیر مقدم می گویند. اما روح شریر، تجربه ای کاملا متفاوت خواهد داشت. برای او پل، باریک و عبور از آن مانند راه رفتن بر لبه شمشیر دشوار می شود، به علاوه خوکی پیر او را عذاب می دهد و سرانجام از پل به زیر افتاده و در اعمال دوزخ جای می گیرد. بعدها خواهیم دید که این آخرت شناسی به شدت مشابه آخرت شناسی یهودی و مسیحی است و البته شباهت آن به آخرت شناسی اسلامی نیز پنهان نیست.
اما بر طبق دین زرتشتی تقدیر بهشت یا دوزخ برای ارواح ابدی نیست. ارواح بر حسب اعمال خویش تنها تا زمانی که عالم به هدف نهائی خود برسد، در بهشت یا دوزخ به سر می برند. در زمانی معین در آینده، دنیا به پایان نهائی خود می رسد. در لحظه پایان جهان، اهورامزدا به هدف نهائی خود که محو و نابودی هر گونه اثری از شر بر زمین و برقراری حکومت خیر کامل در سراسر آن است دست یافته است. در آن لحظه ارواح، از دوزخ بیرون آورده شده و از گناهان خود پاک می شوند و پس از تطهیر به ارواح درستکار پیوسته و دور جدیدی روی زمین آغاز خواهد شد که در آن هیچگونه شر و رنجی وجود نخواهد داشت. در آن عالم تمام ارواح بی آنکه پیر شوند یا فساد پذیرند تا ابد باقی خواهند ماند و تنها خیر و نیکی وجود خواهد داشت و اثری از شر و بدی نخواهد بود.

سرنوشت نهائی بشر
دیدیم که در آخرت شناسی زرتشتی، انسان در زندگی بعدی خود دقیقا بر حسب کردارهایش جایی برای شاد بودن یا رنج بردن می یابد. هیچ قدرتی نمی تواند او را از عواقب اعمال رهایی دهد. در این جا به نظر می رسد دین زرتشتی به چیزی شبیه قانون کارمای هندو، اما بدون باور به سامسارای وابسته به آن معتقد است. قانون کیفر اعمال دقیقا در طرح مودنظر اهورامزدا اجرا می شود. بنابراین سرنوشت آدمی به نظر می رسد که شامل زندگی در بهشت یا در دوزخ بر حسب اعمال اوست: «دروغ مجازات طولانی به دنبال می آورد. و حقیقت به زندگی برتر و کاملتر منتهی می شود.» (یستا- ج 11 ص 30)
اما همچنین دیدیم که بر طبق این دین تقریر بهشت و دوزخ، سرنوشت نهائی آدمی نیست. انسان برای همیشه محکوم به عذاب برزخ نیست. مفهوم سرنوشت نهایی بشر آکنده از خوشبینی زایدالوصفی است. حتی گناهکاران در نهایت، فرصت خواهند داشت عضو دنیای پر از خیر، شادی و سعادت باشند. رنج و عذاب دوزخ موقتی است. این عذاب ممکن است بسیار طولانی باشد، اما ابدی نیست. بنابراین دین زرتشتی در تحلیل نهائی به همه پیروان خود نوید رهایی و زندگی بسیار خوش و عالی می دهد. سرنوشت نهائی بشر قطعا نیک و عالی خواهد بود، زیرا اهورامزدا اساسا از سرشتی نیک برخوردار است، اما بر عهده خود انسان است که آیا دوست دارد در دستیابی به سرنوشت نهایی شتاب بخشد یا با اعمال نادرست و گناه آلود خود آن را به تأخیر اندازد.