اثر تربیتی معاد در روایات اسلامی

آثار تربیتی اعتقاد به معاد
نه تنها در آیات قرآن بلکه در روایات اسلامی نیز بازتاب گسترده ای پیدا کرده است و رابطه عمیق و ریشه دار و مستمر اخلاق و ایمان را با یکدیگر روشن می سازد، به عنوان نمونه به روایات زیر توجه کنید:
1- علی (ع) در نهج البلاغه می گوید: «والله لان ابیت علی حسک السعدان مسهدا، او اجر فی الاغلال مصفدا، احب الی من ان الفی الله و رسوله یوم القیامة ظالما لبعض العباد و غاصبا لشی ء من الحطام؛ به خدا سوگند، اگر شب را به روی خارهای جانگداز «سعدان» بیدار به سر برم، و (روزها) در غل و زنجیرها بسته و کشیده شوم، برایم خوشتر است از اینکه خدا و رسولش را روز قیامت در حالی ملاقات کنم که به بعضی از بندگان ستم کرده، و چیزی از اموال دنیا را غصب نموده باشم.» (نهج البلاغه خطبه 224)
علی (ع) بعد از این جمله ها داستان معروف برادرش «عقیل» را به میان می آورد، که از شدت فقر و پریشانی به او پناه آورده بود، و تقاضا داشت بر خلاف قانون عدل اسلامی چیزی اضافه بر سهمش از بیت المال به او بدهد.
اما امام قطعه آهنی را در آتش تفتیده می کند، و نزدیک دست او می برد، و هنگامی که ناله عقیل بلند می شود، به او می فرماید: تو چگونه از این آتشی که حکم بازیچه را دارد فریاد می کشی؟ اما مرا به سوی آتشی می کشانی که خداوند جبار با شعله خشم و غضبش آن را برافروخته است! (نهج البلاغه خطبه 224 با تلخیص)
امواج نیرومند و تکان دهنده ایمان به معاد و تاثیر آن در اجرای عدالت و مقاومت دربرابر هرگونه انحراف و گناه، در این کلمات به وضوح به چشم می خورد، و نمونه زنده ای است از تجلی ایمان به رستاخیز و دادگاه عدل الهی در اعمال انسان.
2- در حدیثی از امیرمومنان علی (ع) می خوانیم: «من ایقن بالخلف جاد بالعطیة؛ کسی که که یقین به جانشین (و پاداش قیامت) داشته باشد در بخشش سخاوتمند خواهد بود.» (نهج البلاغه کلمه قصار 138)
این حدیث نیز به خوبی نشان می دهد که ایمان به معاد، انسان را سخاوتمند و بخشایشگر می سازد.
3- در غررالحکم از همان حضرت در عبارتی صریح و آشکار می خوانیم که فرمود: «اجعل همک لمعادک تصلح؛ هم خود را در معاد قرار ده تا صالح شوی.»
4- در حماسه های کربلا و عاشورا نیز می خوانیم که امام حسین (ع) روز عاشورا یاران خود را مخاطب ساخته فرمود: «صبرا بنی الکرام فما الموت الا فنظرة تعبربکم عن البوس والضراء الی الجنان الواسعة والنعیم الدائمة فایکم بکره ان ینتقل من سجن الی قصر؛ استقامت کنید ای بزرگ زادگان! چرا که مرگ (و شهادت) تنها پلی است که شما را از ناراحتیها و رنجها به سوی باغهای وسیع و نعمتهای جاویدان بهشت عبور می دهد، کدامیک از شما ناخشنودید که از زندانی به قصری منتقل شوید؟»
این سخن را امام حسین (ع) در حالی بیان فرمود که هر قدر دایره محاصره او و لشکریانش تنگتر می شد و مشکلات میدان جنگ شدیدتر می گشت چهره هائی برافروخته و حالتی آرامتر داشتند. در اینجا بعضی از یارانش به بعضی دیگر اشاره کرده، می گفتند: «انظروا لایبالی بالموت؛ بنگرید او به مرگ اعتنا نمی کند و هراسی از آن ندارد.»
امام (ع) این معنی را شنید و سخنان فوق را بیان فرمود، و سپس افزود: پدرم از رسول خدا چنین نقل کرد: «ان الدنیا سجن المومن و جنة الکافر، و الموت جسر هولاء الی جناتهم و جسرهولاء الی جحیمهم ما کذبت ولا کذبت؛ دنیا زندان مومنان و بهشت کافران است و مرگ پلی است برای گروه اول به سوی بهشت، و پلی است برای گروه دوم به سوی دوزخ (این یک حقیقت است) نه دروغ می گویم، و نه به من دروغ گفته شده است.» (بحارالانوار ج44 ص 297)
رمز حماسه های عاشورا و شجاعت بی نظیر امام حسین (ع) و یارانش را که در تاریخ با خطوط زرین و درخشان ثبت شده است باید در همین راستا، در ایمان قوی و مستحکم آنان نسبت به معاد و زندگی جاویدان آخرت جستجو کرد.
5- تاثیر ایمان به معاد در حسن اعمال به قدری روشن و آشکار است که امیر مومنان علی (ع) تعجب می کند از کسی که ایمان به آخرت دارد و در حسن اعمال خویش نمی کوشد می فرماید: «عجبت لمن یعلم ان للاعمال جزاءأ کیف لا یحسن عمله؛ در تعجبم از کسی که می داند که اعمال جزا دارد عملش را نیکو به جا نمی آورد.» (غررالحکم ج2 ص 495 )
6- این سخن را با حدیث پرمعنائی از بنیانگذار اسلام پیغمبر اکرم (ص) پایان می دهیم: آنجا که در نشانه ها و علائم اهل یقین فرمود: از نشانه های آنها این است: «ایقن بان الجنة حق فاشتاق الیها، وایقن بان النار حق فظهر سعیه للنجاة منها، و ایقن بان الحساب حق فحاسب نفسه؛ آنها به بهشت ایمان دارند لذا مشتاق آنند (و برای رسیدن به آن تلاش در نیکیها دارند) و به آتش دوزخ یقین دارند، لذا برای رهائی از آن سعی می کنند (و گرد گناه نمی گردند) و یقین دارند که حساب روز قیامت حق است، لذا به حساب خویش می رسند.» (پیش از آنکه به حساب آنها برسند) (تحف العقول ص 23)
احادیث در این زمینه بسیار فراوان است و آنچه در بالا گفته شد، تنها گوشه کوچکی از آنها محسوب می شود، و همگی تاکید بر تاثیر عمیق ایمان به سرای آخرت در تربیت انسان دارد.