پیوند تکوینی انسان با نظام هستی

انسان، این گوهر مجرد جاودانه که به لقای حق بار می یابد، با همه اجزای هستی پیوندی ناگسستنی و خواه ناخواه دارد. از اینرو، هیچ کاری از انسان سر نمی زند مگر آن که در جان و روح وی تاثیر داشته باشد. هر گفتار و نوشتار و رفتاری که از انسان سر می زند، در خلق او تاثیر می گذارد: یا روشنی زاست و یا تیرگی آفرین. به همین دلیل، هیچیک از مسائل، و از جمله احکام حقوقی، را نمی توان یافت که با روح و سرشت و اخلاق انسان بی پیوند باشد. با پذیرش این اصل، دیگر نمی توان پذیرفت که انسان در انجام هر کاری آزاد و خود سر باشد. خوردن هر خوراک، گزینش هر همراه و انتخاب هر راه تاثیری خاص بر انسان می گذارد. خوارک حلال همان تاثیری را نمی گذارد که خوراک حرام می گذارد. سخن حق دارای همان ثمری نیست که سخن باطل است. اینها هر یک دارای رهاورد هایی ویژه اند. مثلا گناه سبب می شود که آینه دل انسان غبار اندود شود و شفافیت از جان وی رخت بربندد:  آنچه انجام داده اند، جانهاشان را کدر و تیره ساخته است.
آنگاه که با انجام هر گناه، غباری بر دل نشیند و انسان آن غبار را نزداید، اندک اندک روزنه های قلب بسته می شوند و نابینایی و ناشنوایی حقیقی انسان را در پی می آورند. حتی هر خاطره خوب یا بدی که بر صفحه ذهن نقش می بندد، بر جان انسان اثر می گذارد. یک نگاه زشت و گناه انگیز نیز همان غبار را بر جان می نشاند. آنگاه ظاهرا چشم و گوش و زبان انسان در کارند، اما به حقیقت از کار افتاده اند. اگر چه قرآن این سخن را درباره چشم می گوید، اما روشن است که این از باب تمثیل است، نه این که منحصر به چشم باشد؛ بلکه گوش و زبان و اعضای دیگر نیز چنینند: فانها لا تعمی الابصار و لکن تعمی القلوب التی فی الصدور، حقیقت این است که دیدگان ظاهری انسان نابینا نیستند، اما چشم جان او کور شده است. به همین دلیل، با این که خداوند پیام را به آدمیان می رساند و سخن حق به گوش انسان ها می رسد، اما گروهی واقعا آن را نمی شنوند و درک نمی کنند. این آیه از سوره حج، در حقیقت تفسیر گر همان آیات فراوانی است که گناهکاران را کور و کر و گنگ می خوانند. پس در بینش الهی، هر کنش انسان در مجموعه روح و جان او اثری ژرف می گذارد آن را چنان می کند که گاه با صورت ظاهری وی، هیچ سازگاری و شباهتی ندارد.