ترجیح و نقد بدیعیات

بی گمان همه قصاید بدیعیه در یک پایه نیستند. در «خزانه الادب» و «انوار الربیع» مقداری از بدیعیات ذکر شده و مورد مقایسه و نقد قرار گرفته است. ملاحظه این نقد و تطبیق و ترجیح، برای طالبان این فن بسی مفید و حتی دلکش است، به ویژه هنگامی که متخصصان، در ابیات یکدیگر می افتند و به مداقه می پردازند. برخی از بدیعیات نیز در نظر استادان فن ارجی نیافته است. در میان غیر ملتزمان، چند قصیده بسیار خوب ساخته شده و از جمله قصیده شیخ صفی الدین حلی مرتبه اول را حائز است. در میان ملتزمان، بزرگانشان امثال موصلی و ابن حجت و مدنی قصایدشان محکم و فنی است، و بعضی دیگر چون عبدالقادر طبری و شرف الدین مقری و علامه سمنانی قصایدی بلند و نیکو ساخته اند. چنین نیز هست که ابیاتی از برخی، چنان نغز و بلند است که از دیگران آن ابیات بدان پایه نرسیده است. ابیاتی نیز در بدبعیات یافت می شود که مورد انتقاد قرار گرفته است یا می تواند قرار گیرد. سرانجام در باب ابیات بلند قصاید بدیعیه، مثالی باید زد، که می توان به عنوان نمونه ابیات ذیل را یاد کرد:
بیت «لف و نشر» شیخ صفی الدین:
وجدی حنینی، انینی فکرتی، و لهی *** منهم الیهم، علیهم، فیهم بهم
بیت «طباق» شیخ عزالدین موصلی:
ابکی فیضحک عن در مطابقه *** حتی تشابه منثور بمنتظم
بیت استعاره ابن حجت حموی:
و کان غرس التمنی یا نعا فذوی *** بالاستعاره عن نیران هجر هم
بیت حسن مطلع عایشه باعونیه
فی حسن مطلع اقمار بذی سلم *** اصبحت فی زمره العشاق کالعلم
بیت مواریه شرف الدین مقری:
و العاذلان علی من قد غصن *** کالبان هزامتی مانا صحااتهم
بیت تقسیم جلال الدین سیوطی:
تقسیمه الخزی فی الکفار یوم و غی *** قتلا و سبیا و تشریدا لمنهزم
بیت افتنان شیخ عبدالقادر طبری:
تبسموا مذتفننت المدیح لهم *** فلا یغزک منهم ثغر مبتسم
بیت حسن التخلص علامه سمنانی:
ان التخلص من رق الهوی حسن *** الا هوی خیر خلق الله کلهم
باید افزود که به هر حال، بسیاری از بدیعیات، در مجموع، خوب ساخته شده است. و این ابیات که ذکرشد، تنها و تنها نمونه است وگرنه ده ها بیت بلند و بسیار خوب در بدیعیات با توجه به تقیدات و شیوه آن، آمده است، چنانکه ابیات سست هم. نیز امثله ای که ذکر شد به این معنی نیست که از میان همه مطلع های بدیعیات، تنها مطلع باعونیه خوب شده است و از میان ابیات استعاره آنها تنها بیت ابن حجت بلکه آنچه آورده شد برای نمونه بود.