حقیقت نسخ در شریعت حضرت موسی علیه السلام

خداوند بنی اسرائیل را بر "فرعونیان" مصر و "عمالقه" شام و سایر ملت های معاصر آنان برتری بخشیده بود. پیامبرانی همچون موسی و هارون و عیسی و اوصیای آنان را در بین ایشان برانگیخت، و مهمتر از همه، تورات را فرا روی آنان قرار داد. از ایشان پیمانهای شدید و محکم گرفت تا به آنچه در کتابهایشان آمده عمل نمایند. نعمت "من و سلوی" و جاری نمودن آب از سنگ و غیر آن را، ارزانی شان داد. آنان در برابر این همه نعمت، آیات خدا را انکار کردند و گوساله پرست شدند، ربا گرفتند و اموال مردمان را خوردند و هرگونه نافرمانی دیگر را به جای آوردند.
چنین مردمی برای تربیت نفوس آلوده خود نیازمند آن شدند تا خداوند، کشتن خود ایشان را بر آنان واجب و کار دنیائی در روز شنبه را برایشان حرام نماید. آنان درباره ترک عمل در روز شنبه اختلاف کردند، چنانکه مردم آن شهر ساحلی نیز، در این باره حیله کردند. خداوند هرچه را اسرائیل بر خود حرام کرده بود (خوردن چربی و گوشت شتر و مانند آن را) برای پیرایش جانشان برای آنان نیز، حرام فرمود. علاوه بر آن، چون بنی اسرائیل همیشه نیازمند همبستگی و اتحاد قبیله ای خود بودند تا بتوانند با عمالقه و قبطی های سرکش که پیرامون آنها را گرفته بودند، مقابله نمایند؛ خداوند نیز (پیش از آنکه سلیمان مسجد معروف به هیکل سلیمان را بنا کند) بر آنان واجب فرمود تا برای عبادت، همگی به سوی "خیمه اجتماع" بگردند، و مراسم دینی خود را به سرپرستی فرزندان هارون به جای آورند.
همانگونه که عیسی بن مریم و مادرش مریم (ع) را که از نسل داود (زاده یهودای بنی اسرائیل) بودند به سوی آنان فرستاده و برخی از آنچه را برایشان حرام کرده بود، حلال فرمود، چنانکه از زبان عیسی (ع) در سوره آل عمران می فرماید: «أنی قد جئتکم بآیه من....و مصدقا لما بین یدی من التوراة و لاحل لکم بعض الذی حرم علیکم؛ من نشانه ای از پروردگارتان برای شما آورده ام.... و آنچه پیش از من در تورات بوده تصدیق و اثبات می کنم، و آمده ام تا برخی چیزها را که بر شما حرام شده بود حلال نمایم.» (آل عمران/ 49- 50)
بنابر آنچه آوردیم، روشن شد که انبیای بنی اسرائیل، از موسی بن عمران تا عیسی بن مریم (ع)، به سوی بنی اسرائیل فرستاده شده اند، و برخی احکام شرعی تورات تنها برای مصلحت بنی اسرائیل نازل شده. بنابراین، چنین احکامی موقتی است و از قبیل تحریم چیزهائی است که اسرائیل بر خود حرام کرده بود، لذا مدت برخی از آنها با بعثت عیسی بن مریم (ع) پایان یافت و آن حضرت پاره ای از آن حرام ها را برای آنان حلال کرد. مدت پاره ای از آنها نیز، تا بعثت خاتم انبیا (ص) بود که آن حضرت آمد و سر رسید همه را بیان فرمود.
خدای سبحان در سوره اعراف این موضوع را اینگونه بیان می دارد: «الذین یتبعون الرسول النبی الامی الذی یجدونه مکتوبا عندهم فی التوراة و الانجیل یأمرهم بالمعروف و ینهاهم عن المنکر و یحل لهم الطیبات و یحرم علیهم الخبائث و یضع عنهم إصرهم و الأغلال التی کانت علیهم؛ آنان که این رسول (بنی امی) را پیروی می کنند، پیامبری که صفاتش را در تورات و انجیلی که نزد خود دارند، می یابند؛ آنان را به معروف امر کرده و از منکر باز می دارد؛ پاکیزه ها را برای آنان حلال و ناپاکها را برایشان حرام می کند؛ بارهای سنگینشان را از آنان برداشته و زنجیرهائی را که بر آنها بوده می گشاید.» (اعراف/ 157)
اصرهم: بارهای سنگین آنها، یعنی تکالیف سختی که بر عهده شان بوده.
این شأن «نسخ» در شریعت موسی (ع) نسبت به شرایع پیش از آن بود.
برخی از آنچه در شریعت موسی (ع) بود نیز، در شریعت خاتم انبیا (ص) نسخ گردید.