آموزه های حضرت موسی در دین یهود

نجات شناسی

نجات شناسی تورات با انسان شناسی آن ارتباط تنگاتنگی دارد. در تورات بارها و بارها بر این تأکید شده که سعادت و خوشبختی، در پرستش خدای یگانه و اطاعت از او است. خداوند درخواستتان [بنی اسرائیل] را پذیرفت و به من [موسی] گفت: «آنچه که قوم اسرائیل به تو گفتند، شنیدم و می پذیرم. ای کاش همیشه چنین دلی داشته باشند و از من بترسند و تمام اوامر مرا به جا آورند. در آن صورت زندگی خودشان و زندگی فرزندانشان در تمام نسلها با خیر و برکت خواهد گذشت. اکنون برو و به آنها بگو که به خیمه هایشان بازگردند؛ سپس برگشته، اینجا در کنار من بایست و من تمامی اوامر را به تو خواهم داد. تو باید آنها را به قوم تعلیم دهی، تا قوانین مرا در سرزمینی که به ایشان می دهم، اطاعت کنند. پس بایستی باید تمام اوامر خداوند، خدایتان را اطاعت کنید و دستورات او را به دقت به جا آورید و آنچه را که او می خواهد، انجام دهید. اگر چنین کنید، در سرزمینی که به تصرف در می آورید، زندگی طولانی و پر برکتی خواهید داشت.
خداوند، خدایتان، به من فرمود که تمامی این قوانین را به شما تعلیم دهم، تا در سرزمینی که به زودی وارد آن می شوید، آنها را به جا آورید و بدین ترتیب، شما، پسران و نوادگانتان، خداوند، خدایتان را با اطاعت از کلیه احکامش در تمام طول زندگی خود، احترام کنید تا عمر طولانی داشته باشید. بنابراین ای اسرائیل به هر یک از فرامین به دقت گوش کنید و مواظب باشید آنها را اطاعت کنید تا زندگی پر برکتی داشته باشید. اگر این دستورات را به جا آورید، در سرزمین حاصل خیزی که در آن شیر و عسل جاری است همچنان که خداوند، خدای پدرانتان، به شما وعده فرموده، قوم بزرگی خواهید شد. ای بنی اسرائیل گوش کنید تنها خدای که وجود دارد، خداوند ماست. شما باید او را با تمامی دل و جان و توانایی خود دوست بدارید. این قوانینی که امروز به شما می دهم، باید دایم در فکرتان باشد. آنها را به فرزندان خود بیاموزید و همیشه درباره آنها صحبت کنید، خواه در خانه باشید خواه در بیرون، خواه هنگام خواب باشد خواه اول صبح، آنها را روی انگشت و پیشانی خود ببندید؛ آنها را بر سر در منازل خود و بر دروازه هایتان بنویسید.
وقتی که خداوند، خدایتان، شما را به سرزمینی که به پدرنتان ابراهیم، اسحاق و یعقوب وعده داده است، برساند یعنی به شهرهای بزرگ و زیبایی که شما بنا نکرده اید و خانه هایی پر از چیزهایی خوب که شما آنها را تهیه نکرده اید؛ چاههایی که شما نکنده اید؛ تاکستانها و درختان زیتونی که شما نکاشته اید آنگاه وقتی که خوردید و سیر شدید، مواظب باشید خداوند را که شما را از سرزمین بندگی مصر بیرون آورد، فراموش نکنید. از خداوند، خدایتان، بترسید، او را عبادت کنید و به نام او قسم بخورید. خدایان قومهای همسایه را پرستش نکنید؛ زیرا خداوند، خدایتان که در میان شما زندگی می کند، خدای غیوری است و ممکن است خشم او بر شما افروخته شده، شما را از روی زمین نابود کند. او را به خشم نیاورید، چنانکه در "مسا" این کار را کردید. هر کاری را که دستور می دهد به دقت اطاعت کنید. آنچه را که خداوند می پسندد، انجام دهید تا زندگی تان پر برکت شود و به سرزمین حاصل خیزی که خداوند به پدرانتان وعده داده، وارد شوید و آن را تصرف کنید و تمام دشمنان را به کمک خداوند بیرون رانید، همان طور که خداوند به شما وعده داده است.
در سالهای آینده، زمانی که پسرانتان از شما بپرسند: "منظور از این قوانینی که خداوند، خدایمان، به ما داده است چیست؟"، به ایشان بگویید: ما بردگان فرعون مصر بودیم و خداوند با قدرت عظیمش و با معجزات بزرگ و بلاهای وحشتناکی که بر مصر و فرعون و تمام افرادش نازل کرد، ما را از سرزمین مصر بیرون آورد. ما همه این کارها را با چشمان خود دیدیم. او ما را از زمین مصر بیرون آورد. ما همه این کارها را با چشمان خود دیدیم. او ما را از زمین مصر بیرون آورد، تا بتواند این سرزمین را که به پدرانمان وعده داده بود، به ما بدهد. او به ما امر فرموده است که تمامی این قوانین را اطاعت کرده، به احترام بگذاریم. اگر چنین کنیم، او ما را برکت می دهد و زنده نگه می دارد، چنان که تا امروز کرده است. اگر هر چه را خداوند فرموده است، با اطاعت کامل انجام دهیم، او از ما خشنود خواهد شد.» (سفر تثنیه، 5: 28 – 6: 25 )
بنابراین سعادت انسان به این است که خدا را خشنود سازد و خدا نیز از او راضی باشد اگر قومی رضایت خدا را حاصل نکند، به بدبختی مبتلا می شود. با این کارها خود را نجس نسازید؛ چون این اعمالی است که بت پرستها انجام می دهند و به خاطر این کارهاست که می خواهم آنان را از سرزمینی که شما داخل آن می شوید، بیرون کنم. تمامی آن سرزمین با این نوع اعمال، نجس شده است. به همین دلیل است که می خواهم مردمانی را که در آنجا ساکن اند، مجازات کنم و ایشان را از آنجا بیرون اندازم. شما باید از تمام قوانین و دستورات من اطاعت کنید و هیچ یک از این اعمال قبیح را انجام ندهید. این قوانین هم شامل شما می شود و هم شامل غربیانی که در میان شما ساکنند. آری، تمامی این اعمال قبیح به وسیله مردمان سرزمینی که می خواهم شما را به آنجا ببرم، به عمل آمده و آن سرزمین را نجس کرده است. شما این اعمال را انجام ندهید. وگرنه شما را نیز مثل اقوامی که اکنون در آنجا ساکنند، از آن سرزمین بیرون خواهم راند. هر کس مرتکب یکی از این اعمال قبیح گردد، از میان قوم طرد خواهد شد. پس قوانین مرا اطاعت کنید و هیچ یک از این عادات زشت را انجام ندهید. خود را با این اعمال قبیح نجس نکنید؛ زیرا من خداوند، خدای شما هستم. (سفر لاویان 18: 24 – 30)

آخرت شناسی

یکی از موضوعاتی که در تورات کمتر مورد توجه قرار گرفته، مسئله آخرت است. دانشمندان یهود برای اثبات معاد در تورات به مواردی استناد کرده اند که هرگز صراحت نداشته است. برای نمونه: از کجا بدانیم که تورات به موضوع رستاخیز مردگان اشاره کرده است؟ از آنجا که مکتوب است: «و از آنها، هدیه افراشتنی خداوند را به هارون کاهن بدهید.» (سفر اعداد 18: 28) ولی آیا هارون تا به ابد زنده خواهد ماند؟ مگر نه این که او داخل سرزمین اسرائیل نشد تا به او هدیه افراشتنی بدهند؟ این آیه می آموزد که هارون در (جهان) آینده زنده خواهد شد، و افراد ملت اسرائیل هدیه های افراشتنی خود را به او خواهند داد. از اینجا مدلل است که موضوع رستاخیز مردگان در تورات ذکر شده است. (سنهدرین، 90 ب)

دستورهای اخلاقی

در تورات فرمانهای اخلاقی زیادی از حضرت موسی نقل شده است. بسیاری از دستورهای ده فرمان را می توان در زمره احکام اخلاقی به شمار آورد: «پدر و مادرت را احترام کن، تا در سرزمینی که خداوند، خدای تو، به تو خواهد بخشید، عمر طولانی داشته باشی. قتل نکن، زنا نکن، دزدی نکن، دروغ نگو؛ چشم طمع به مال و ناموس دیگران نداشته باش.» (سفر خروج، 20: 12 – 17؛ سفر تثنیه، 5: 16 – 21)

برخی فرمانهای اخلاقی حضرت موسی در تورات
فرمانهای اخلاقی متعدد دیگری از حضرت موسی در تورات نقل شده که برخی از آنها به قرار زیر است:
1- به شخص غریب ظلم نکنید، به یاد آورید که شما نیز در سرزمین مصر غریب بودید. از بیوه زن و یتیم بهره کشی نکنید. اگر بر آنها ظلمی روا دارید و ایشان پیش من فریاد برآورند، من به داد آنها می رسم و بر شما خشمگین شده، شما را به دست دشمنان هلاک خواهم نمود تا زنان شما بیوه شوند و فرزندانتان یتیم گردند. اگر به یکی از افراد قوم خود که محتاج باشد، پول قرض دادی، مثل یک رباخوار رفتار نکن و از او سود نگیر. اگر لباس او را گرو گرفتی، قبل از غروب آفتاب آن را به او پس بده، چون ممکن است آن لباس تنها پوشش او برای خوابیدن باشد. اگر آن لباس را به او پس ندهی و او پیش من ناله کند من به داد او خواهم رسید، زیرا خدایی کریم هستم. (سفر خروج، 22؛ 21-27).
2- خبر دروغ را منتشر نکن و با دادن شهادت دروغ با خطاکار همکاری منما. دنباله رو جماعت در انجام کار بد مشو. وقتی در دادگاه در مقام شهادت ایستاده ای تحت تأثیر نظر اکثریت، عدالت را پایمال نکن، و از کسی صرفا به خاطر این که فقیر است طرفداری منما. اگر به گاو یا الاغ گمشده دشمن خود برخوردی آن را پیش صاحبش برگردان. اگر الاغ دشمنت را دیدی که در زیر بار افتاده است، بی اعتنا از کنارش رد نشو، بلکه به او کمک کن تا الاغ خود را از زمین بلند کند.
در دادگاه حق شخص فقیر را پایمال نکن. تهمت ناروا به کسی نزن و نگذار شخص بیگناه به مرگ محکوم شود. من کسی را که عدالت را زیر پا گذارد بی سزا نخواهم گذاشت. رشوه نگیر، چون رشوه چشمان بینایان را کور می کند و راستگویان را به دروغگویی وا می دارد. به اشخاص غریب ظلم نکن، چون خود تو در مصر غریب بودی و از حال غریبان آگاهی. (سفر خروج، 23: 1 -9)
3- وقتی که محصول خود را درو می کنید، گوشه و کنار مزرعه های خود را درو نکنید و خوشه های گندم به جا مانده را بر نچینید. در مورد حاصل انگور خود نیز همین طور عمل کنید خوشه ها و دانه های انگوری را که روی زمین می افتد، جمع نکنید. آنها را برای فقرا و غریبان بگذارید، چون من خداوند، خدای شما هستم. مال کسی را غصب نکنید و به کسی ظلم ننمایید و مزد کارگران خود را به موقع بپردازید. شخص کر را نفرین نکنید و پیش پای کور سنگ نیندازید. از من بترسید، زیرا من خداوند شما هستم. هنگام قضاوت از فقیر طرفداری بی جا نکنید و از ثروتمند ترسی نداشته باشید، بلکه همیشه قضاوتتان منصفانه باشد. سخن چینی نکنید و با پخش خبر دروغ باعث نشوید کسی به مرگ محکوم شود. از کسی کینه به دل نگیرید، بلکه اختلاف خود را با او حل کنید مبادا به خاطر او مرتکب گناه شوید. از همسایه خود انتقام نگیرید و از وی نفرت نداشته باشید بلکه او را چون جان خویش دوست بدارید زیرا من خداوند، خدای شما هستم. (سفر لاویان 19: 9 – 18)

شریعت موسوی

مقصود از شریعت در اینجا معنای خاص آن، یعنی احکام و دستورهای فقهی است. در میان ادیان زنده جهان، غیر از اسلام، تنها یهودیت است که نظام فقهی گسترده ای دارد. این نظام فقهی که شباهت زیادی به نظام فقه اسلامی دارد، ریشه در تورات داشته و بسیاری از احکام آن در این کتاب آمده است.
در نظام فقهی تورات احکام مفصلی درباره عبادیات، کاهنان و معبد، نذر، وقف، طهارت و نجاست، مأکولات و مشروبات، ازدواج و طلاق، حقوق و... آمده است. احکام فقهی تورات از باب 20 سفر خروج آغاز می شود و تا پایان تورات به صورت پراکنده آمده است.