مراحل شناخت (نظریه شناخت دو مرحله ای کانت و هگل)

از اکابر و بزرگان فیلسوفان اروپا کسانی هستند که شناخت را چند مرحله ای می دانند. آقایانی که به فلسفه کانت آشنا باشند. می دانند که از نظر او شناخت یک حقیقت دو مرحله ای است. او اصلا احساس را یک مرحله برای شناخت نمی داند و معتقد است که حس، ماده بی شکل و بی صورت شناخت را به انسان می دهد و ماده بی شکل و صورت، شناخت نیست. وقتی انسان چیزی را احساس می کند. (ماده بی شکل و صورت آن چیز) به ذهن می رود. برای اولین بار خود ذهن به آن ماده ای که به وسیله حس به ذهن آمده است صورت می دهد.
مجموع ماده و صورت که در ذهن پیدا می شود یک مرحله از شناخت است. او معتقد است که مکان و زمان، واقعیت عینی ندارند، بلکه واقعیت ذهنی هستند و ما چیزی را نمی توانیم تصور کنیم یا بشناسیم الا در زمان و مکان. می گوید ولی تو خیال می کنی که اشیاء در بیرون، در جایگاه زمانی و مکانی قرار گرفته اند، خیال می کنی خورشید در بیرون مکان دارد، انسان ها در بیرون مکان و زمان دارند.
مثلا می گوییم دیشب شما در آنجا نشسته بودید و من در فلان جا بودم و امشب اینجا هستم، ولی خیال می کنیم ظرف "دیشب"، ظرف "امشب"، ظرف آن محل و ظرف این محل -که ما به اینها "ظرف" می گوییم و عرب با "فی" بیان می کند و ما با "در" - عینیت دارد.
اشیاء را جز در زمان و مکان نمی شود تصور کرد و شناخت، ولی زمان و مکان ساخته ذهن توست. می گویید: خورشید در آنجاست. می گوید: خورشید در بیرون است اما "آنجا" در ذهن توست. می گویید: خورشید دیروز و خورشید امروز، می گوید: خورشید در بیرون است اما "دیروز" و "امروز" ساخته ذهن توست. پس مرحله اول شناخت این است که ما اشیاء را در زمان و مکان تصور می کنیم و بدون آن هم شناخت امکان پذیر نیست، این، زمان و مکان است که به اشیاء صورت و شکل می دهد. ماده شناخت را از بیرون می گیریم (مثل خورشید) ولی ذهن ما صورت آن را که زمان و مکان باشد به آن می بخشد.
این یک مرحله است. از این مرحله که بالاتر برویم، تازه به مرحله علمی و به مرحله فلسفی می رسیم. اشیاء را در زمان و مکان دیدن، هنوز در مرحله جزئی است. اینجاست که کانت آن مقولات دوازده گانه کانت خودش را بیان می کند که هر سه چهار مقوله را در یک باب می آورد که این از مباحث بسیار طولانی فلسفه است.
پس آقای کانت شناخت را دو مرحله ای می داند ولی به این ترتیب که مرحله اول -که تقریبا مانند مرحله تخیلی است که ما می گوییم- مرحله ای است که محسوسات وارد صورت زمان و مکان می شوند، و مرحله دوم مرحله مقولات دوازده گانه است.
هگل فیلسوف بسیار بزرگ آلمانی، مانند کانت (کانت و هگل دو فیلسوف بسیار بزرگ دنیا هستند) برای شناخت مراحلی قائل است: مرحله علمی و مرحله فلسفی، که آن هم باز داستانی دارد،