آفت زدگی در اعمال انسان

یک مسأله که در بحث ارزش ایمان لازم است مورد دقت قرار گیرد ارزش منفی کفر و عناد است. کفر بر دو نوع است: یکی کفر از روی لجبازی و عناد که کفر جحود نامیده می شود. دیگر کفر از روی جهالت و نادانی و آشنا نبودن به حقیقت. در مورد اول، دلائل قطعی عقل و نقل گویاست که شخصی که دانسته و شناخته، با حق، عناد می ورزد و در صدد انکار برمی آید مستحق عقوبت است. ولی در مورد دوم باید گفت اگر جهالت و نادانی از روی تقصیر کاری شخص نباشد مورد عفو و بخشش پروردگار قرار می گیرد. قرآن کریم می فرماید: «یوم لا ینفع مال و لا بنون* الا من اتی الله بقلب سلیم؛ روزی که مال و پسران به درد انسان نمی خورند جز اینکه کسی با قلب سالم نزد خدا بیاید» (شعراء/ 88-89). در اینجا این سوال مطرح میشود که آیا کفر و عناد موجب نابود شدن و از اثر افتادن عمل خیر می گردد و مانند یک آفت آن را فاسد می کند؟ به عبارت دیگر: آیا اگر از انسان عمل خیری با همه شرایط حسن فعلی و فاعلی صادر شود و از طرف دیگر انسان در برابر حقیقت، خصوصا حقیقتی که از اصول دین بشمار می رود لجاج ورزد و عناد به خرج دهد، در این صورت آیا آن عمل که در ذات خود خیر و ملکوتی و نورانی بوده و از جنبه بعد الهی و ملکوتی نقصی نداشته، به واسطه این لجاج و عناد و یا به سبب یک حالت انحرافی روحی دیگر نابود می گردد یا نه؟ در اینجا مسأله آفت مطرح است.
ممکن است عملی، هم دارای حسن فعلی باشد و هم دارای حسن فاعلی، و به تعبیر دیگر هم پیکر صحیح داشته باشد و هم روح و جان سالم، هم از وجهه ملکی و طبیعت خیر باشد و هم از وجهه ملکوتی، ولی در عین حال از نظر ملکوتی به خاطر آفت زدگی تباه و پوچ گردد، همچون بذری سالم که در زمین مساعد پاشیده می شود و محصول هم می دهد ولی قبل از اینکه مورد استفاده قرار گیرد دچار آفت می گردد، ملخ یا صاعقه ای آن را نابود می سازد.
قرآن کریم این آفت زدگی را حبط می نامد. آفت زدگی اختصاص به کفار ندارد، در اعمال نیک مسلمانان نیز ممکن است پیش آید. ممکن است یک مسلمان مؤمن، در راه خدا و برای خدا به فقیر مستحقی صدقه بدهد و صدقه او مورد قبول واقع گردد ولی بعد آن را با منت گذاشتن بر او و یا با نوعی آزار روحی دیگر به او، نیست و نابود گرداند و تباه سازد. قرآن کریم در سوره بقره آیه 264 می فرماید: «یا ایها الذین آمنوا لا تبطلوا صدقاتکم بالمن و الاذی؛ ای کسانی که ایمان آورده اید صدقات خویشتن را با منت نهادن و آزار رساندن باطل نکنید».
یکی دیگر از آفات اعمال خیر حسد است، چنانکه فرموده اند: «ان الحسد لیأکل الحسنات کما تأکل النار الحطب؛ حسد ورزیدن اعمال خیر انسان را می بلعد و می خورد آنچنانکه هیزم، آتش را». یکی دیگر از آن آفات، جحود یعنی حالت ستیزه گری با حقیقت است. جحود یعنی اینکه آدمی حقیقت را درک کند و در عین حال با آن مخالفت کند.

پیچیدگی باطن اعمال انسان
روایتی هست که خیلی عجیب است و مفاد جمله ای را بیان می کند که در دعای کمیل است. در دعای کمیل بعد از جملاتی راجع به ملائکه ای که شاهد بر اعمال انسان هستند می فرماید: «و کنت انت الرقیب علی من ورائهم و الشاهد لما خفی عنهم؛ و تو خودت باز رقیب بر من هستی و گواه بر چیزهایی که بر فرشتگان هم مخفی می ماند». معلوم می شود گاهی در اعمال انسان دقایقی وجود دارد که از فرشته ها هم مخفی می ماند.
در حدیث است که انسان گاهی نماز می خواند (اینها همه تمثیل است، هر کسی که ذره ای فهم و درک داشته باشد می فهمد که اینها تمثیل است)، ملائکه ای که اعمال صالح را بالا می برند این نماز او را در خرقه ای سفید، گویا در حریر سفیدی بالا می برند و این به عنوان یک عمل صالح از این گذرگاهها رد می شود، تا می رسد به آن آخرین گذرگاه، در آنجا مثل یک جنس قاچاق که در درونش فسادی باشد که آن مفتشها این یکی ببیند درک نکند، آن یکی نفهمد، آن دیگری نفهمد، ولی آن دقیقترین دستگاهها که دیگر هیچ چیز از زیر دست او در نمی رود، به آنجا که می رسد خطاب می رسد: «اجعلوه فی سجین؛ این را بیخود آوردید اینجا»، ببرید در سجین، جایش اینجا نیست، ببرید در آن پایین ترین درکات. یعنی نه تنها یک عمل خیر مقبول نیست بلکه یک گناه بزرگ است و اشتباه کرده اید که گناه بزرگ را به حساب یک طاعت بزرگ بالا آورده اید. ببینید کار به کجاست که فرشته های الهی هم درک نمی کنند یعنی آنقدر باطن باطن باطن پیچیده و دقیق است که حتی از فرشتگاه مخفی می ماند.