آموزندگی (عبرت آموزی) تاریخ از نظر قرآن

آموزندگی تاریخ
تکیه قرآن بر تأثیر تعیین کننده عوامل اخلاقی موجب شده که تاریخ را بصورت یک منبع آموزشی مفید درآورد. اگر وقایع تاریخی یک سلسله حوادث تصادفی و اتفاقی باشد و هیچ چیز شرط هیچ چیز نباشد، تاریخ با افسانه تفاوت نخواهد داشت، یک سرگرمی می تواند باشد و غذای خیال، جنبه آموزندگی نخواهد داشت. و اگر تاریخ ضابطه و قاعده داشته باشد، ولی اراده انسانی نقشی نداشته باشد، تاریخ از جنبه نظری آموزنده است، نه از جنبه عملی، بنابراین فرض آموزش تاریخ نظیر آموزش حوادث دورترین کهکشان ها است که انسان در عین اطلاع کامل، کوچکترین نقشی در تغییر و هدایت و تعیین جهت آنها نمی تواند داشته باشد. و اگر ضابطه و قاعده داشته باشد و انسان نیز نقش مؤثر داشته باشد و عامل تعیین کننده را زور یا زر بدانیم، تاریخ آموزنده است اما آموزنده بدی. همچنین اگر علم را به عنوان یک وسیله زور و قدرت، عامل تعیین کننده بدانیم. اما اگر تاریخ را دارای قاعده و ضابطه، و اراده انسان را مؤثر در تحولات تاریخ، و نقش اصیل و نهائی را در سعادت و کمال جامعه برای ارزشهای اخلاقی و انسانی بدانیم، آن وقت است که تاریخ هم آموزنده است و هم مفید. قرآن با چنین دیدی به تاریخ نگاه می کند. در قرآن به نقش به اصطلاح مرتجعانه "ملاء" و "مترفین" و "مستکبرین" و نقش حق طلبانه "مستضعفین" تصریح شده است، در عین حال از نظر قرآن، آن جهاد مستمر پیش برنده ای که از فجر تاریخ وجود داشته و دارد، ماهیت معنوی و انسانی دارد نه مادی و طبقاتی.