نظام اخلاقی ایرانیان قبل از اسلام از نظر مورخان یونانی

اگر بخواهیم روحیه و درجه اخلاق عمومی آن روز مردم ایران را بدانیم، مدارک کافی و مستقیم در دست نداریم، ولی از مجموعه قرائن می توان به دست آورد که روحیه و اخلاق عمومی چگونه بوده است. ایرانیان از نظر اخلاق طبیعی یعنی اخلاق وراثی و اقلیمی مقام شایسته ای داشته اند. ایرانیان از قدیم الایام به دارا بودن خصایص عالی ستوده شده اند.
هرودوت مورخ معروف یونانی در قرن پنجم قبل از میلاد که اصلا اهل آسیای صغیر بوده و او را پدر تاریخ نامیده اند توصیف نسبتا جامعی از مردم ایران آن روز کرده است آنچه هرودوت نوشته مجموعه ای از زشتی ها و زیبائی هاست، ولی می توان گفت زیبائی هایش بیشتر است (تاریخ ایران باستان مشیرالدوله چاپ جیبی، جلد ششم، صفحات 1534 - 1536).
گزنفون، شاگرد معروف سقراط، که تقریبا یک قرن بعد از هرودوت بوده است یکی دیگر از کسانی است که ایرانیان را توصیف کرده است، ولی او بر عکس هرودوت که دوره اعتلای ایران را دیده و توصیف کرده است، دوره انحطاط ایران را دیده و مقایسه ای میان روحیه و اخلاق ایرانیان در دوره کوروش و روحیه و اخلاق آنها در عهد خودش به عمل آورده و تغییر و انحطاط اخلاق ایرانیان را در دوره خودش توضیح داده است (همان مدرک، صفحات 1537 - 1542).
اگر اخلاق طبیعی ایرانیان را با سایر ملل مقایسه کنیم مسلما اگر بر سایر ملل پیشی نداشته باشند، پایین تر هم نیستند.