خارج بودن امور تکوینی از قلمرو شیطان

قلمرو شیطان تنها تشریع است نه تکوین یعنی قلمرو شیطان فعالیت های تشریعی و تکلیف بشر است. شیطان فقط در وجود بشر می تواند نفوذ کند، نه در غیر بشر و در وجود بشر نیز قلمرو شیطان محدود به نفوذ در اندیشه او می باشد، آن هم به حد وسوسه کردن و جلوه دادن خیال یک امر باطل در نظر او و لذا تکوین از قلمرو او خارج است. البته منظور این نیست که شیطان هیچ نقشی در تکوین ندارد. مگر ممکن است موجودی در عالم تکوین وجود داشته باشد و هیچ نقشی و اثری نداشته باشد؟ بلکه مقصود این است که شیطان نه خالق مستقل بخشی از موجودات و قطبی در برابر خداوند است، آن گونه که زرتشت بازگو می کنند و نه در نظام طولی جهان مانند فرشتگان نقشی از تدبیر و اداره کائنات به او سپرده شده است و نه تسلطش بر بشر در حدی است که بتواند او را به آنچه می خواهد اجبار نماید.
قرآن کریم برای شیطان و جن نقشی در تکوین قائل است؛ اما مجموعا از نقش انسان برتر و بالاتر نیست. مقصود اصلی ما از این بحث این است که قرآن مسئله شیطان را به شکلی طرح نموده است که کوچک ترین خدشه ای بر توحید ذاتی و اصل «لیس کمثله شیء؛ چیزی همانند او نیست» (شوری/ 11) و همچنین بر توحید در خالقیت و اصل «الا له الخلق و الامر؛ آگاه باش که خلق و امر از آن اوست» (اعراف/ 54) و «قل الله خالق کل شیء؛ بگو: خدا خالق هر چیزی است» (رعد/ 16) و «و لم یکن له شریک فی الملک؛ نه در فرمانروایی شریکی دارد و نه او را از سر زبونی سرپرستی بوده» (اسراء/ 111) وارد نمی سازد.