زهد مردود یا معاوضه لذت دنیا و آخرت

زهد مفهوم دیگری دارد و آن اینکه نمی گوییم قلمرو دنیا و قلمرو آخرت، نه، همه کارهای دنیا را چون وظیفه است باید انجام بدهیم، ولی حساب لذت دنیا از حساب لذت آخرت جداست، ما یا باید در دنیا لذت ببریم و از لذت آخرت محروم باشیم یا لذت آخرت را به دست آوریم و خودمان را از لذت دنیا محروم کنیم این هم خودش یک طرز تفکری است. این اشخاص نمی گویند که باید کار و کسب و زندگی را رها کرد، می گویند چون وظیفه است انجام می دهیم ولی کوشش می کنیم در این دنیا لذت نبریم برای اینکه هر چه در این دنیا لذت ببریم از لذت آخرت ما کاسته می شود.
هر چه که در دنیا خوشی کنیم از خوشی های آخرت ما کاسته می شود پس در اینجا لذت دنیا را می دهیم تا لذت آخرت را بگیریم بوعلی سینا در نمط نهم "اشارات" می گوید: «المعرض عن متاع الدنیا و طیباتها یسمی باسم الزاهد؛ به کسی که از لذت دنیا اعراض می کند برای اینکه به لذت آخرت برسد، اصطلاحا زاهد می گویند.» اما این چطور است؟ آیا اصل معاوضه لذت ها صحیح است؟ آیا اسلام برای لذت ها دو قلمرو قائل است، یعنی معتقد است که اگر انسان لذت دنیایی برد، دیگر باید از لذت آخرت محروم باشد؟ از آن طرف، آیا اسلام معتقد است که اگر انسان خودش را از لذت دنیا محروم کرد در آن دنیا به او لذت می دهند و می گویند چون خودت را در دنیا از لذت محروم کردی، در عوض در اینجا بیا بگیر؟ به عبارت دیگر آیا برای هر کسی یک مقدار اعتبار لذت قائل شده اند و او باید آن را وصول کند یا در دنیا یا در آخرت؟ اگر در دنیا وصول کرد حسابش تمام می شود، اما اگر وصول نکرد حق دارد در آخرت وصول کند؟
بعضی خیال می کنند: مفهوم «اذهبتم طیباتکم فی حیاتکم الدنیا؛ خیر و خوشی های خود را در زندگی دنیویتان به پایان بردید.» (احقاف/ 20) همین است!! نه، این هم درست نیست. مطمئنا اگر کسی در دنیا خودش را از لذت های دنیا محروم کند به این حساب که در آن دنیا به او لذت بدهند، در آن دنیا روی این حساب به او لذت نمی دهند. نمی گویند تو چه بنده خوبی بودی که در دنیا لذت نبردی، حالا که در دنیا محرومیت کشیدی عوض آن محرومیت، اینجا به تو لذت می دهیم. نمی گویند تو از ما یک مقدار لذت طلبکاری حالا که قبلا از آن استفاده نکرده ای، الآن استفاده کن. قطعا چنین چیزی وجود ندارد یعنی لذت های آخرت نتیجه محرومیت های عمدی که بشر خودش برای خودش ایجاد کند، نیست، بلکه مولود عوامل دیگر است. اما طرف دیگر قضیه این است: آیا اگر ما لذت دنیا را بردیم در آن دنیا می گویند چون لذت دنیا ولو لذت حلال دنیا را برده اید، دیگر حق ندارید لذت ببرید؟ پس بنابراین، شما یکی از دو بدبختی را باید تحمل کنید یا در دنیا محرومیت بکشید یا در آخرت و این دو با هم جمع نمی شوند. این هم از نظر منطق اسلام مردود است.
امام علی (ع) در نهج البلاغه می فرماید: «ان المتقین ذهبوا بعاجل الدنیا و آجل الاخرة، سکنوا الدنیا بأفضل ماسکنت، و اکلوها بأفضل ما اکلت؛ متقین و پرهیزکارانی در دنیا هستند که هم نعمت دنیا را برده اند و هم نعمت آخرت را، در دنیا در بهترین مسکن ها نشسته اند و بهترین غذاها را خورده اند و در عین حال به نعمت عقبی هم رسیده اند.»
(نهج البلاغه فیض الاسلام نامه 27 صفحه 886، این نامه از عهد و پیمان های آن حضرت است به محمدبن ابی بکر رضی الله عنه، تحف العقول صفحه 173) از نظر اسلام در دنیا یک لذت هایی حرام است، لذت حرام دنیا انسان را از لذت آن دنیا محروم می کند بلکه عقاب آن دنیا را می آورد. لذت زنا مسلما انسان را از لذت های اخرویغ محروم می کند و بلکه عذاب اخروی می آورد لذت شراب قطعا انسان را از لذت های آن دنیا محروم می کند لذت قمار (اگر لذتی داشته باشد) همین طور، لذت ربا همین طور، لذت غیبت و دروغ گفتن و به طور کلی لذت هر کار حرامی همینگونه است، اما لذت حلال اینطور نیست، قرآن تصریح کرده است که ما خوشی ها را در دنیا حلال کردیم، می گوید هر چه خوشی و هر چه پاکیزگی و هر چه که بدبختی برای بشر نمی آورد را حلال کردیم.
قرآن کریم می گوید ما آن لذتی را حرام کردیم که واقعا لذت نیست، بدبختی است شراب را تو خیال می کنی لذت و خوشی است اما متوجه عواقب آن برای روحت، برای بدنت و برای اجتماعت نیستی. تو لذت آنی زنا را می بینی، ولی عواقبش را نمی بینی قرآن می گوید زنا را چون خبیث و زیان آور است ما حرام کردیم والا هر لذتی را که عواقب ناگوار نداشته باشد حلال کرده ایم. قرآن می فرماید: «یحل لهم الطیبات و یحرم علیهم الخبائث؛ پاکیزه ها را برایشان حلال و پلیدی ها را بر آنان حرام می کند.» (اعراف/ 157) چه منطق عالیی! هر چه که خوشی است، نه یک خوشی آنی، بلکه خوشیی که برای بدن، برای روح و جامعه، عواقب ناگوار ندارد حلال است و هر چه که پلید می باشد، حرام است.
«قل من حرم زینة الله التی اخرج لعباده و الطیبات من الرزق؛ بگو چه کسی حرام کرده است زیورهای خدا را که برای بشر آورده است؟ چه کسی رزق های پاکیزه را حرام کرده است؟» (اعراف/ 32)
«کلوا من طیبات ما رزقناکم؛ از پاکیزه های آنچه روزیتان کرده ایم بخورید.» (طه/ 81) از روزی های پاک و پاکیزه ای که ما داده ایم استفاده ببرید پس این منطق هم در باب زهد، در اسلام وجود ندارد که کسی خیال کند من از لذت حلال دنیا چشم می پوشم برای اینکه در عوض لذتی در آخرت به من بدهند و معاوضه کنند چنین معاوضه ای وجود ندارد.