افراط در عبادت و نمونه هائی از آن در تاریخ اسلام

یکی از ارزشهای انسانی که اسلام آن را صد درصد تأیید می کند، عبادت است. عبادت به همان معنی خاصش مورد نظر است، یعنی همان خلوت با خدا، نماز، دعا، مناجات، تهجد، نماز شب و مانند آن که جزء متون اسلام است و از اسلام، حذف شدنی نیست. عبادت یک ارزش واقعی است، ولی اگر مراقبت نشود، جامعه به حد افراط به سوی این ارزش کشیده می شود، یعنی اساسا اسلام فقط می شود عبادت کردن، فقط می شود مسجد رفتن، نماز مستحب خواندن، دعا خواندن، تعقیب خواندن، غسلهای مستحب به جا آوردن، تلاوت قرآن. اگر جامعه در این مسیر به حد افراط برود، همه ارزشهای دیگر آن محو می شود، چنانکه می بینیم در تاریخ اسلام چنین مدی در جامعه اسلامی پیدا شده و حتی در افراد چنین مدی را می بینیم. افراد صد درصد بی غرض که هیچ نمی شود آنها را متهم کرد به این وادی افتاده اند و وقتی به این جاده کشیده شدند، دیگر نمی توانند تعادل را حفظ کنند. چنین شخصی نمی تواند بفهمد که خدا او را انسان آفریده، فرشته که نیافریده است. اگر فرشته بود، باید از این راه می رفت. انسان باید ارزشهای مختلف را به طور هماهنگ در خود رشد دهد.

به پیغمبر اکرم (ص) خبر دادند که عده ای از اصحاب، غرق در عبادت شده اند. ناراحت و عصبانی به مسجد تشریف آورد و فریاد کشید: «ما بال اقوام؟» چه می شود گروههائی را؟ چه شان است؟ (تعبیر مؤدبانه ای است، کأنه (به تعبیر عامیانه)، می گوئیم چه مرضی دارند؟)، شنیده ام چنین افرادی در امت من پیدا شده اند. من که پیغمبر شما هستم اینطور نیستم، هیچوقت همه شب تا صبح را عبادت نمی کنم، قسمتی از آن را استراحت می کنم، می خوابم، من به خاندان و همسران خود، رسیدگی می کنم، هر روز، روزه نمی گیرم، بعضی روزها روزه می گیرم، روزهای دیگر را حتما افطار می کنم، کسانی که این کارها را پیش گرفته اند، از سنت من خارجند. پیغمبر وقتی احساس کند یک ارزش از ارزشهای اسلامی، سایر ارزشها را در خود محو می کند، یعنی جامعه اسلامی به یک طرف مد پیدا کرده است، شدیدا با آن مبارزه می کند. گاهی جامعه به سوی زهد کشیده می شود. زهد، خودش حقیقتی است، قابل انکار نیست، یک ارزش است و دارای آثار و فوائد. محال و ممتنع است که جامعه ای روی سعادت ببیند، یا لااقل آن را بتوانیم جامعه اسلامی بشماریم، در حالی که در آن جامعه این عنصر و این ارزش وجود نداشته باشد، اما می بینید گاهی همین ارزش، جامعه را به سوی خود می کشد، دیگر همه چیز می شود زهد و غیر از زهد، چیز دیگری نیست.