معنای مذموم بودن دنیا

در أخبار وارد شده است که دنیا ملعون خداست. در ضمن وصایائی که پیامبر اکرم به ابوذر غفاری می کنند می فرمایند: «یا أباذر! إن الدنیا ملعونة، ملعون ما فیها؛ ای أبوذر! دنیا ملعون است و ملعون است هرچه در دنیاست» (کتاب مکارم الاخلاق شیخ طبرسی، طبع سنگی، ص 258). در بسیاری از روایات مذمت دنیا شده است؛ دوری از دنیا را موجب سعادت و روی آوردن به آنرا علت شقاوت دانسته است. معنای دنیا زندگی کردن بر اساس تخیلات و شهوات و لذائذ فانیه، و غفلت از برنامه حقیقی انسانی و جهالت و غفلت از خداست. معنای دنیا پیروی از مکتب احساس و عواطف حیوانی و غرائز بهیمی و دور بودن از منطق عقل است. این معنای دنیاست، یعنی زندگی پست و دنی، در مقابل زندگی علیا یعنی حیات بلندپایه در سطح فضائل انسانی. و لذا در قرآن کریم حیات دنیا را مقابل با آخرت شمرده است: «یعلمون ظـاهرا من الحیوة الدنیا و هم عن الاخرة هم غافلون؛ از زندگی دنیا ظاهری را می شناسند و آنها از آخرت بی خبرند» (روم/ 7).
حیات آخرت که باطن دنیاست، حیات علیا است، حیات انسان عقلانی است؛ ولی حیات دنیا که حیات منطق احساسات است حیات نفسانی است.
منظور از دنیای مذموم، زندگی کردن روی زمین و از نعمتهای پروردگار منان بهره برداری کردن نیست. روی زمین زندگی کردن و با عمر طولانی با صحت و سلامت زیست نمودن و در امان و فراغت بال و آرامش دل و اطمینان خاطر در روی زمین به سر بردن گناه نیست.
ما به اختیار خود روی زمین نیامده ایم و زندگی نمیکنیم و به اختیار خود نمی رویم؛ پس این آمدن و رفتن، دنیای مذموم نیست. زمین که گناه نکرده است. کوهها، آبها، آبشارها، سبزه ها، مناظر عجیب و غریب روی زمین، باد و باران، و پیدایش فصول أربعه، و مناظر عجیب طلوع و غروب خورشید، و ماه و ستارگان و کهکشان، گناه نکرده اند. در روی زمین انبیاء و ائمه و اولیای خدا زندگی کرده و می کنند؛ آنها ملعون نیستند، و زندگی آنها روی زمین موجب منقصت و پستی آنها نخواهد بود. آنها دور از رحمت خدا نبوده و نیستند.
منظور از دنیا زندگی حیوانی است. یعنی انسانی که باید با دارا بودن قوای عقلانی به آخرین درجه قوس صعود رسیده و از آخرین ذروه مدارج و معارج انسانیت بالا آید، زندگی خود را پائین آورده و بر اساس منطق حیوان زندگی کند؛ و از اندیشه مند شدن در این عالم عجیب خلقت، و تفکر و تأمل در برنامه و هدف انسانی غفلت ورزیده، هم و غم خود را خوردن و آشامیدن و به روی هم جستن قرار دهد، ایده و آرمان خود را کشتن و غارت کردن و تعدی به ضعفاء نمودن قرار دهد. بر اساس تخیلات واهیه و آرزوهای پوچ که محالست صورت واقعیت بخود بگیرد زندگی خود را ترتیب دهد.
برای غالب از مردم این معنی اشتباه شده و معنی زندگی دنیا را زندگی روی زمین و حیات مادی ادراک کرده اند، و بنابراین چنین می فهمند که منظور از مذمت دنیا مذمت حیات مادی و تمتع از مواهب مشروعه الهیه در روی زمین است. و این توهمی است بس غلط. بلکه زندگی روی زمین و تمتع از آنچه خدا عنایت فرموده است اگر توأم با تقوی و ورع و عدالت و ملکات حسنه و عبودیت در پیشگاه ذات مقدس خداوندی باشد بهترین وسیله است برای رسیدن به بهشت و رضوان، و حقیقتش حیات علیاست در مقابل حیات دنیا.
این زمین با آثار و خصوصیاتش، مهد پرورش پاکدلان و پاک کرداران بوده است؛ آنانکه یکسره به عالم أعلی رهسپار شده و آنی در حیات دنیا وارد نشده اند بلکه پیوسته با وجود تمتع از مواهب الهیه روی زمین در حیات علیا مقر و مأوی گزیده اند. زندگی روی زمین و حیات مادی و سلامت بدن و عمر طولانی و فراغت خیال، بهترین اساس آخرت و مایه سعادت و راه تکامل انسان است؛ بلکه تنها وسیله راه کمال و سعادت است. در روایات بسیار وارد شده است که انبیاء و ائمه (ع) کار میکردند، تجارت می نمودند، زراعت میکردند، گله گوسفند داشتند، باغستان و نخلستان ترتیب میدادند، قنات آب جاری می نمودند. اگر اینها حیات دنیا بود، اگر مذموم و نکوهیده بود، چرا به چنین کرداری اقدام می نمودند؟

کار و امیرالمؤمنین (ع)
امیرالمؤمنین (ع) چقدر قنواتی جاری کردند و نخلستانهائی غرس کردند، ولی در حیات علیا، نه حیات دنیا. و منافع آن را بر فقرا و مساکین و ذوی القربی و ضعفاء وقف می نمودند. روزی امیرالمؤمنین (ع) انبانی بدوش داشته می رفتند، یکی از دوستان به آن حضرت برخورد نموده گفت چه بدوش حمل می کنید؟ حضرت فرمود: یک نخلستان درخت خرما را بدوش میبرم. این انبان پر است از هسته خرما. میبرم آنها را در میان نخلستان بکارم، و خداوند برکت می دهد و از هر هسته ای یک درخت خرما می روید. (وسائل الشیعه، کتاب التجارة، ابواب مقدمات، باب 10 حدیث 1و2)