تفاوت میان خوارج با کفار و منافقین

گاهی دو گروه مسلمان ممکن است در اثر سوء تفاهم رو در روی یکدیگر قرار بگیرند و با یکدیگر بجنگند. اگر گناهی هست مربوط به یک عده از افراد معین مثل سران است. اینها روی اعتقاد اسلامی با آنها می جنگند و آنها هم روی اعتقاد اسلامی با اینها می جنگند. لازم نیست امر بر هر دو طرف مشتبه شده باشد، بر یک طرف امر مشتبه شده است و از اشتباه هم نمی شود او را بیرون آورد. ولی آن طرفی که آگاه است چه باید بکند؟ آیا آن طرف آگاه باید بگوید اینها اشتباه کرده اند و تقصیری ندارند پس باید آنها را آزاد بگذاریم؟! به تعبیر امیرالمومنین (ع) آن وقت مثل سگ هار می شوند. سگ هار را آزاد بگذاری این را می گیرد هار می کند، آن را می گیرد هار می کند. اینجا مسئله اینکه او مقصر است یا مقصر نیست مطرح نیست، مسئله مصلحت مسلمین مطرح است. اگر به صورت سگ هار در آمده است ولو اینکه منشاش اشتباه کاری است کلک او را هم باید کند ولو در آن دنیا خدا او را معذب نکند.
درباره بسیاری از خوارج که علی (ع) با آنها جنگید این حرف را می شود زد. امیرالمومنین تصریح کرد که اینها جستجوگر حق بودند ولی به اشتباه افتادند. فرمود: فرق اینها با اصحاب معاویه این است که اصحاب معاویه از اول جستجوگر باطل بودند و به باطلشان رسیدند ولی اینها جستجوگر حق بودند و به حق نرسیدند. «فلیس من طلب الحق فاخطاه کمن طلب الباطل فادرکه؛ زیرا کسی که در جستجوی حق بوده و خطا کرده مانند کسی نیست که طالب باطل بوده و آن را یافته است» (نهج البلاغه/ خطبه 61) ولی حال که این طور شده است تبدیل شده به یک مار "افسون برندار"، جاهل هایی که روی عقیده کار می کنند و در اشتباه هستند، اینها به صورت مارهای افسون برنداری در می آیند که اهل دنیا اگر جمع شوند نمی توانند آنها را منصرف کنند. هر چه می گویی این راهی که تو می روی خطاست، غلط است، بر ضرر اسلام است، چون واقعا از روی عقیده کار می کند می گوید "لیس الا" که مطلب همین است و همین. اگر آزادش کنید صد نفر دیگر را هم مثل خودش می کند.
امیرالمومنین (ع) چنین تعبیر می کند: اینها مانند حیوانی هستند که در آن کلب باشد، (کلب یعنی هاری)، به صورت یک سگ هار در می آید، یک سگ زنجیری سگی نیست که در یک جا خوابیده باشد. می گویند میکربی در لعاب دهان سگ هار هست که هر کسی را که بگیرد اگر آن میکرب وارد خون او بشود، همان بیماری هاری عارض او می شود. خیلی تشبیه عجیبی است. اگر سگ هار را بخواهند آزاد بگذارند صد تا انسان را هار می کند. چاره ای نیست جز اینکه آن را از بین ببرند. ولی همین آدم که مثل سگ هار شده و کشته می شود ممکن است مجازات خودش را در دنیا ببیند اما در آخرت خداوند او را ببخشد، چون عملش روی اشتباهکاری بوده است.
قرآن می فرماید کفار و منافقین باید در دنیا مجازات ببینند، مجازاتشان همین جهاد است و باید بر آنها سختگیری کرد ولی اینها گروهی نیستند که در آخرت معذور باشند، در آخرت هم جهنمشان را مستقلا باید ببینند. پس قسمت اخیر اشاره است به اینکه ممکن است گروهی باشند که جهاد با آنها لازم و واجب باشد اما در آخرت جهنمی هم نباشند، مثل خوارج، ولی اینها گروهی هستند که در دنیا باید با اینها جهاد کرد و در آخرت هم جهنم می روند، در دنیا باید با معاویه جنگید و در آخرت هم باید به جهنم برود.