بی نهایت بودن پاداش برخی اعمال

مطلب را با این سوال که چطور می شود اجر و پاداشی بی نهایت باشد و یا اجر و پاداشی محدود باشد، شروع می کنیم. انسان گاهی یک عمل فردی انجام می دهد، فقط خودش است و برای خودش. این عمل همان جا کارش تمام می شود. بسیاری از مردم وقتی که بمیرند دفتر عملشان هم با خودشان بسته می شود: «اذا مات ابن ادم انقطع عنه عمله» فرزند آدم که بمیرد عملش از او بریده می شود، یعنی دفتر عملش بکلی بسته می شود «الا عن ثلاث» مگر از سه چیز (در واقع سه گروه مردم):
"صدقه جاریه" کار خیری انجام بدهد که بعد از مردن او هم آن کار خیر جریان دارد. برای خدا مدرسه ای یا مسجدی و یا درمانگاهی تاسیس می کند، هر کار خیری، که بعد از مردنش خودش رفته است ولی کارش دارد کار می کند، پس اجرش تا آن هست قطع نمی شود.
"او ورقه علم ینتفع بها " یک برگ دانش مفید (گفته اند یک برگ حداقل است، چون یک کتاب مشتمل بر برگ های متعدد است)، اگر از کسی فقط به اندازه یک ورق دانش بماند که بعد از او مردم منتفع شوند، تا این برگ دانش و کتاب و ورقه وجود دارد و تا مردم از آن استفاده می کنند اجر این آدم قطع نمی شود.
"او ولد صالح یستغفر له" فرزند صالحی را به دنیا آورده و تربیت کرده که بعد از او برای او استغفار می کند (یا به موجب روایات، منحصر به استغفار نیست، بعد از او کار خیری انجام می دهد).
در حدیث است: "عیسی بن مریم" از قبرستانی می گذشت، با چشم غیبی و ملکوتی احساس کرد که شخصی معذب است. بار دیگر از آنجا گذشت و دید عذاب از او برداشته شده است. از خدای متعال رازش را خواست، به او گفتند این فرزندی از خود باقی گذاشته است که او در این خلال دو کار خیر کرد، «اوی یتیما و اصلح طریقا» یکی اینکه یتیم و بی پناهی را جا داد، دیگر اینکه راهی را اصلاح کرد، یک راه خرابه ای بود که مردم ناراحت بودند، جاده و راهی را اصلاح کرد، خداوند به موجب عمل فرزندش به این شخص پاداش داد که آن فرزند را او این طور ساخته بوده است.
وقتی که یک انسان عادی مثلا کسی که یک کتاب مفید تالیف کرده است که سالها در میان مردم باقی می ماند هنوز نزد خدا دفترش باز است، به یقین پیامبر که نه یک نفر، نه دو نفر، نه هزار نفر، نه یک میلیون نفر، نه صد میلیون نفر، نه یک قرن و نه دو قرن از تمام خیرات و برکات او سرچشمه است، از او قطع شدن "اجر" معنی ندارد، تا دنیا دنیاست اجر و پاداش دارد. آن وقت انسان اجر دارد که کار او از روی کمال عقل و دانایی و اختیار باشد، چون شرط تکلیف این است که انسان عاقل و مختار و با اراده باشد (و بالغ بودن که یک امر مفروض و مسلمی است).

کار هایی که دارای اجر هستند

این سوال مطرح است که آیا کار هایی که ناآگاهانه در طریق رضای خداست ولی آگاهانه چنین نیست اجر دارد یا نه؟ مثلا یک خداپرست ممکن است چنین کاری بکند چنان چه "حاتم طایی" و امثال او می کردند. ما احادیث زیادی در این زمینه داریم درباره کافرانی که چنین کار هایی کرده اند. از "پیامبر اکرم (ص)" یا "ائمه (ع)" سؤال کرده اند آیا اینگونه کارها نزد خدا بی اجر است؟ جواب داده اند: نه، بی اجر هم نیست. درست است که عمده اجرها مال کارهای آگاهانه انسان است، ولی اینکه انسان به حس اخلاقی خودش پاسخ میدهد، حس اخلاقی حسی جدا از حس خداشناسی نیست.