مراد از زنده شدن اهل زمین و آسمان در قیامت

خداوند کریم درباره نفخ صور و زنده شدن اهل زمین و آسمان می فرماید: «و نفخ فی الصور فصعق من فی السموات و من فی الارض الا من شاء الله ثم نفخ فیه اخری فاذا هم قیام ینظرون* و اشرقت الارض بنور ربها و وضع الکتاب و جیء بالنبیین و الشهداء و قضی بینهم بالحق و هم لایظلمون؛ در صور دمیده می شود و تمام کسانی که در زمین هستند از شدت خوف و وحشت هلاک می شوند مگر کسانی که خداوند بخواهد و مشیت او مردن آن ها را مقدر ننموده باشد، و پس از آن بار دیگر در صور دمیده می شود، پس ناگهان و بدون فاصله، همه زنده و بی درنگ ایستاده و در انتظار امر و فرمان خدا می باشند* و زمین به نور پروردگارش روشن می گردد، و کتاب قرار داده می شود، و پیامبران و شهیدان را می آورند، و بین آنان به حق حکم می شود و ایشان ابدا مورد ستم و ظلم واقع نخواهند شد» (زمر/ 68-69).
این دو بار دمیده شدن در صور، از باب تشبیه مطالب عالیه عقلیه و معانی کلیه تجردیه به مطالب محسوسه و جزئیه است. چون معمولا سلاطین بخواهند افواج خود را برای نبرد حرکت دهند اول بوق تهیا و آماده باش می زنند، و پس از آن برای بار دوم بوق حرکت به طرف مقصدی که منظور است. نفخ اولی که در صور دمیده می شود و همه مردم می میرند، همان فنا در ذات خداست؛ زیرا که تمام موجودات بدون استثنا باید به خدا رجوع کنند. «و إلی الله المصیر؛ و تمام بازگشتن ها منحصرا به سوی خداست» (آل عمران/ 28 و نور/ 42 و فاطر/ 18). «ألا إلی الله تصیر الامور؛ آگاه باشید که منحصرا امور به سوی خدا بازگشت می کند» (شوری/ 53). «و لله غیب السماوات و الارض و إلیه یرجع الامر کله؛ و عوالم غیب آسمان ها و زمین اختصاص به خدا دارد و تمام امور بازگشتنش به سوی اوست» (هود/ 23). «یا أیـها الانسان إنک کادح إلی ربک کدحا فملاقیه؛ ای انسان! تو حقا با سعی و کوشش و زحمت به سوی پروردگارت رهسپار هستی و به شرف ملاقات او خواهی رسید» (انشقاق/ 6). «و أن إلی ربـک المنتهی؛ و محل انتهای جمیع، به سوی پروردگار تو می باشد» (نجم/ 42) و امثال این آیات کریمه که در قرآن مجید بسیار است، و دلالت دارند بر آنکه تمام موجودات باید فانی در ذات خدا گردند. به واسطه صور دوم که صور احیاء است بقاء بالله پیدا می کنند، و بشر و نفوس عالیه فرشتگان سماویه بعد از نیل به فنا مشرف به مقام بقا شده و به بقای ذات مقدس حضرت احدیت باقی خواهند بود.
حال باید دید مراد از «من فی السماوات و من فی الارض» چه کسانند؟ مراد از «من فی الارض» افرادی هستند که از این دنیا رفته و در عالم برزخ اند، نه کسانی که الان روی زمین زنده اند؛ زیرا اگر با صور اول موجودات روی زمین هلاک گردند و با صور دیگر در قیامت حاضر شوند، اینها یک موت و حیات بیشتر پیدا نکرده و عالم برزخ را طی نکرده اند. در حالی که طبق تصریح آیه 100 سوره مومنون: «و من ورآئهم برزخ إلی یوم یبعثون؛ و پشت سرشان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند». تمام موجودات باید برزخ را طی کنند، یا طولانی یا کوتاه طی عالم برزخ ضروری است. بنابراین اگر با آن نفخی که دمیده می شود، موجودات روی زمین نیز هلاک شوند و سپس در قیامت حاضر گردند، برزخ آنها از دست می رود و طفره پیدا می شود؛ و این خلاف مفاد قرآن کریم است که برای تمام افراد انسان عبور از برزخ را «إلی یوم یبعثون» مقرر داشته است.
روی این بیان باید گفت: مراد از «و من فی الارض» کسانی هستند که از دنیا رفته و در برزخ در انتظار عالم قیامت هستند. زیرا عالم برزخ از تتمه دنیاست، و عالم برزخ را عالم زمین گویند و عالم قبر نیز گویند، و برزخ را بهشت دنیا نیز نامند، و عالم آخر دنیا و دنباله دنیا نیز گویند؛ و بر این اساس به عالم برزخ در این آیه شریفه تعبیر به ارض شده و به ساکنان آن تعبیر به «من فی الارض» گردیده است. پس افرادی که از دنیا رفته و در عالم برزخ در صورت های مثالی هستند، به واسطه نفخ اول در صور همه هلاک می شوند، یعنی صورت های مثالی و قالب های برزخی را خلع می کنند و می ریزند. اما آن کسانی که در آسمان ها هستند: «فصعق من فی السماوات» مراد ارواح سعدا و مقربین و ارواح ملائکه و ارواح موجودات مجرده قدسیه و جواهر متلالی عوالم بالاست که یا اصلا عبور از برزخ را نداشته اند و یا از برزخ عبور نموده و به علت عدم گرفتاری در برزخ و محدد شدن به عالم صورت، در عالم نفس وارد و ارواح آنها در آسمان ها قرار گرفته است.