جواب قرآن درباره زمان وقوع قیامت

کفار همیشه یک سوال عامیانه در زمینه قیامت از پیغمبر (ص) داشتند، به اصطلاح یک سوال تعجیزی، یعنی محاجه جدل. در قرآن این سوال جدلی اینها مکرر آمده است: تو می گویی قیامتی هست؟ بگو در چه تاریخی، پنج سال دیگر، ده سال دیگر، هزار سال دیگر، ده هزار سال دیگر؟ به اصطلاح تقویمش را برای ما معین کن، بگو در چه سالی و در چه روزی.
در سوره مبارکه اسرا هست که «فسینغضون الیک رؤوسهم و یقولون متی هو قل عسی ان یکون قریبا؛ پس سرهایشان را به سویت تکان داده خواهند گفت: آن در چه زمانی خواهد بود؟ بگو: شاید نزدیک باشد» (اسرا/51). در مقابل این سوال، قرآن همیشه به پیغمبر می گوید بگو علم ساعت در نزد خداست، علم در نزد خداست، من نذیری هستم، به من گفته اند و من می دانم قیامتی هست، اما اینکه چه وقت است، آن در نزد خداست. «و یقولون متی هذا الوعد ان کنتم صادقین؛ می گویند که این وعده کی تحقق می پذیرد اگر راست می گویید؟» (یونس/48).
سوال، سوال عجیبی است، می گوید: "اگر راست می گویید". حال اگر پیغمبر مثلا به اینها گفت در یک میلیون و پانصد و نود و هشت هزار و دویست و چند روز و چند ساعت و چند دقیقه، آیا این جواب است؟ (این می شود مثل جواب ملانصرالدین. به او گفتند کجا وسط زمین است؟ گفت همین جایی که من هستم، می گویی نه، بیا حساب کن) حالا اگر پیغمبر چنین چیزی بگوید شما قبول می کنید؟ آخر یک وقت تو تاریخی را که در یک جای دیگر ضبط شده، داری از پیغمبر می پرسی در چه تاریخی است؟ تا بعد ببینی آیا با آن جور در می آید یا نه. این اساسا سوال ندارد، یعنی سوالی است که فرضا خدا به پیغمبر بگوید که چنین جوابی به اینها بده، آن جواب برای اینها جواب نیست. پیغمبر بگوید چند سال و چند روز دیگر، به چه دلیلی این درست است، به چه دلیلی بعدش نباشد، به چه دلیلی قبلش نباشد؟
معمولا در این موارد قرآن دو گونه جواب می دهد و عجیب هم جواب می دهد. یکی اینکه از نظر کلی وقتی به شکل تقویم و تاریخ سوال می کنند، می گوید بگو این علمی است در نزد خدا، من هم نمی دانم دور است یا نزدیک («أقریب ام بعید»؛ انبیاء/109) ولی می دانم که چنین حقیقتی هست. آنچه برای دعوت شما لازم است این است که بدانید چنین حقیقتی هست، اما تاریخش چه وقت است، این وقت است یا آن وقت، آن که اثری در موضوع ندارد.
جواب دیگری که می دهد براساس این است که هر کسی که می میرد قیامتش لااقل آغاز شده است. آیه عجیبی است، می فرماید: «و یقولون متی هذا الوعد» می گویند این وعده چه زمانی تحقق پیدا می کند، «ان کنتم» (ضمیر جمع آورده است و مخاطب فقط پیغمبر نیست) ای مسلمانان، ای پیغمبر و همه اتباعت! اگر راست می گویید تاریخ دقیقش را برای ما معین کنید. می گوید بگو علم آن در نزد خداست و من فقط نذیری آشکار هستم، من اعلام خطرکننده هستم، من دقیقا می دانم که هست، ولی کی، با خداست.
بعد بلافاصله می فرماید (در میان این آیات، تنها آیه ای است که در ابتدای آن "قل" نیست، چون دنباله آیه پیش است): «فلما رأوه زلفه سیئت وجوه الذین کفروا و قیل هذا الذی کنتم به تدعون؛ چون آن را نزدیک دیدند، چهره این کافران (از کمال ناراحتی) زشت شد و به آنها گفته شد این است همان که می خواستید» (ملک/27). از یک طرف صحبت آینده است که "قیامت" در چه زمانی است، یکدفعه قرآن می گوید که "وقتی آن را نزدیک دیدند". مفسرین در توجیه این آیه عجیب در حیص و بیص افتاده اند که یعنی چه؟ صحبت این است که قیامت در چه زمانی است، قرآن هم می گوید علمش با خداست. بعد پشت سرش می گوید همینکه دیدند چنین شد (از گذشته خبر می دهد).
روی این جهت، بعضی از مفسرین گفته اند شاید مقصود از کلمه «متی هذا الوعد» قیامت نباشد، مقصود از آن وعده، وعده عذاب در دنیا باشد نه عذاب در آخرت، که عذاب در دنیا مانند آنچه در بدر اینها گرفتار شدند. ولی آن با آیه قبل که صحبت از «الیه تحشرون» است جور در نمی آید. برخی گفته اند شاید از نظر اینکه مستقبل محقق الوقوع است، در «فلما رأوه زلفه» لما به معنی متی باشد: هر زمان که آن را نزدیک ببینند چنین خواهد شد، و حال آنکه آنجا لما است نه متی.
جواب صحیح این است که قرآن می گوید آنچه شما اکنون سوال می کنید که قیامت چه زمانی است، هست یا نیست، برای انسان از لحظه مرگ عیان می شود، چون همه بحثها سر این است که آیا انسان با مردن پایان می پذیرد یا از جهانی به جهان دیگر انتقال پیدا می کند؟ برزخ، خودش ابتدا و دروازه قیامت است. مکرر گفته ایم که آیات زیادی در قرآن هست که دلالت بر حیات برزخی می کند که انسان نه تنها در قیامت، بلکه در نشئه دیگری، در عالم برزخ قطعا حیات دارد.