بعضی حالات مخلصین در فنا

مخلصین عده ای از بندگان حضرت حق هستند که، در طی راه سلوک به جایی رسیده اند که فانی در ذات حق شدند، و اسم و رسم آنها فانی شد؛ و از آنها هیچ باقی نماند؛ صفات آنها در صفات حق و ذات آنان در ذات حق فانی شد؛ آنان از خود اراده و اختیاری و فعلی و عملی ندارند؛ خداست که در وجود آنان صاحب اراده و اختیار و فعل است؛ موجودیت خود را به خدا سپردند، و خداوند در وجود آنان موجودیت دارد. آنها از وجود خود در برابر وجود حضرت حق تعالی گذشتند، و خود را به خدا دادند؛ جزای آنان خداست؛ خون بهای آنان خداست؛ چه خوب در این چند بیت راجع به حضرت سیدالشهداء (ع) این حقیقت را مجسم نموده است:
شاهان همه به خاک فکندند تاج ها *** تا زیب نیزه شد سرشاه جهان عشق
بر پای دوست سر نتوان سود جز کسی *** کو را بلند گشت سر اندر سنان عشق
از لامکان گذشت به یک لحظه بی براق *** این مصطفی که رفت سوی آسمان عشق
شاه جهان عشق که جانانش از الست *** گفت ای جهان حسن فدای تو جان عشق
تو کشته منی و منم خون بهای تو *** بادا فدای خون تو کون و مکان عشق
(دمع السجوم پاورقی ص 196)
این از اختصاصات مقربین است؛ پس مقربین نامه عمل ندارند؛ پس زحماتی که در دنیا کشیده اند: نمازها، روزه ها، جهادها، مصائب و شدائد چه می شود؟ این حوریه هایی را که خداوند متعال آفریده است، این بهشت ها، این نسیم ها، این نهرهای جاری، این انهار اربعه: نهر عسل مصفی، نهر شراب و باده ای که موجب لذت خورندگان است، نهر شیری که طعمش تغییر نکرده، و نهر آبی که بد بو نگردیده است، و دیگر نهر زنجبیل، و آبی که در آن کافور است، و چشمه سلسبیل، و آب کوثر برای کیست؟ این ها برای آنهاست؛ نه در حال فنا، بلکه در حال بقاء بعد از فناء و مقام جمع الجمع یعنی در عین فناء و استغراق در ذات احدیت، از این نعم الهیه بهره مند می شوند و به جمال خدا از آنها متمتع می گردند. و دیگر برای اصحاب الیمین است که از آنها بدون استغراق در ذات احدیت لذت می برند.
باری این نعمت ها جزای حرکت و سلوک است، نه آن کسی که در حرم است؛ در عرفان عشق و شور نیست؛ عشق و شور و حرکت در سلوک است؛ بعد از سلوک کسی که عارف بالله شد و از مقربین و مخلصین شد دیگر حرکتی ندارد آنجا نه دردسر است، و نه سرور، نه خوف است و نه امید، نه احساس علم است و نه قدرت و نه احساس وجود.