معنای تکلم خداوند با حضرت موسی (ع)

تکلم یعنی نشان دهنده آنچه در اذهان است از معانی مخفی بطوریکه آن خفا را بردارد و ظاهر کند؛ به آن کلمه میگوئیم که جمعش کلمات است، تکلم یتکلم تکلما؛ البته اصل لغت کلام جرح زدن و جریحه وارد ساختن و زخم وارد کردن است و سپس در این معنائی که گفتیم استعمال شده است: «و کلم الله موسی تکلیما؛ خداوند با موسی (ع) سخن گفت» (نساء/ 164). یعنی چه؟ یعنی واقعا خداوند زبان درآورد؟ اینچنین نیست؛ خدا که جسم نیست. آیا صوتی ایجاد کرد، صدائی در فضا ایجاد کرد و او گفت: «یـا موسی إنی أنا الله؛ اى موسى منم من خداوند هستم» (قصص/ 30)، اگر چنین باشد دیگر آن تکلم خدا نیست، ایجاد صوت را تکلم خدا نمیگویند، نسبت با خدا ندارد.
وقتی شما متکلم هستید که کلمات را شما بیان کنید! و در این صورت آنها نسبت با شما دارد؛ اما اگر مثلا شما یک ضبط صوت و یا دستگاهی را درست کنید که او صحبت کند، آن را تکلم شما نمیگویند و در آن حال شما را متکلم نمی نامند؛ شما وقتی متکلم هستید که تکلم به نفس شما قائم باشد. و بنابراین معنای سخن گفتن حضرت حق متعال با حضرت موسی اینست که یک سلسله معانی از معارف و توحید و قوانین و احکام را حضرت حق تعالی به حضرت موسی فهمانید، آن معانی را که موسی قبلا نمیدانست و بواسطه این وحی و القاء در قلب فهمید؛ یعنی پرده و حجاب را از برابر احساسات ذهنیه و ادراکات قلبیه و سریه او برداشت و عالم جهات و مضیق ماده دیگر برای او محدودیتی از نقطه نظر تجلیات اسماء کلیه نداشت، و وجودش در یک گشایش و سعه ای قرار گرفت که میتوانست آن اراده حضرت احدیت را در آئینه وجود خود بگیرد و بنگرد و ادراک کند.
این معنای تکلم خداست با حضرت موسی. و تکلم درخت که گفت: «إنی أنا الله»، یا سائر موجوداتی که در عالم هستند و هر یک به نوبه خود از حقیقتی پرده برداری میکند و اظهار و ابراز آن حقیقت را می نمایند، همه از این گونه است. آلت و وسیله تکلم در انسان به همین زبانست، در حیوان به صداهای مختلف اوست، در درخت به کیفیت دگری است، در جمادات به کیفیت دگری است به مقتضای نفوس متفاوت آنها، در فرشتگان به گونه دیگری است. جبرئیل به نزد پیامبر اکرم (ص) می آمد و سخن می گفت، مگر او بدن داشت؟ مگر زبان داشت؟ جبرئیل ملک مقربی است که مشرق و مغرب عالم را احاطه کرده است؛ او مادی نیست، یک قسم دیگری است.