کیفیت و معیار سنجش میزان اعمال

سنخیت معیار سنجش اعمال
مطلب و مقدمه اول در این باره این است که میزان یعنی ترازو و آلت سنجش. اول که ترازوی دو کفه ای بود و اطراف آن به زنجیرهای بلندی آویزان بود و در رأس آن شاهین قرار داشت، به آن میزان می گفتند. سپس به ترازوهایی که با دو کفه بوده و زنجیر ندارد و شاهین آن پائین است، به همان عنایت اولیه میزان می گویند و سپس به قپان که یک کفه بیشتر ندارد و به باسکول و قپان های اهرمی و فنری، به یک منوال و یک عنایت ترازو و میزان می گویند.
و باز ملاحظه میشود که لفظ میزان را برای خصوص وزن اشیاء وضع نکرده اند، بلکه میزان یعنی آلت سنجش از هر چه می خواهد بوده باشد؛ بدیهی است که آلت سنجش هر چیزی غیر از اصناف و انواع چیزهای دیگر است. به آلت سنجش مقدار مصرف کیلو وات برق، کنتور یا میزانیه برق گویند. به آلت سنجش میزان قدرت برق و قوه الکترو موتوری، وُلت مِتر گویند. به آلت سنجش میزان شدت عبور کمیت مصرف برق، آمپر مِتر گویند. به آلت سنجش مقاومت محلی جریان برق، أُهم مِتر گویند. تمام اینها در عین اختلاف، میزانیه و ترازوست. به آلت سنجش حرارت بدن، درجه و تِرمومِتر گویند. و به هر یک از آلات سنجش فشار خون و ضربان قلب، و به آلت سنجش میزان باد، و فشار هوا، و زلزله، و حرارت جو، میزانیه گویند؛ با آنکه ساختمان هر یک از آنها و وظیفه محوله به آنها کاملاً با دیگری مغایرت دارد، ولی در عین حال به همه میزانیه گویند. میزانیه لفظ عامی است که به همه گفته میشود، و میزان سنجش هر چیز متناسب با آنست. میزان سنجش آب غیر از حرارت، و میزان سنجش ضربان قلب غیر از ترازوی هیزم کشی است.
و باز ملاحظه می شود که به معیار ها و میزان های سنجش معنویات چون محبت و سخاوت و شجاعت هم میزان مگویند؛ ولی دیگر آن میزانیه ها جسم نیست، و مادی نیست. اگر بخواهیم محبت کسی را اندازه بگیریم و ببینیم که مثلاً زید چقدر محبت دارد، بالاخره باید میزانی داشته باشد. چون مقدار محبت در افراد بشر مختلف است، و حتماً باید شاخصی موجود باشد که آن را میزان قرار دهیم و با آن اندازه بگیریم. آن شاخص کدامست؟ و باید به چه شکلی بوده باشد؟ اگر بخواهیم خضوع و خشوع و عبودیت و تقوی و صدق و غیرت و حمیت و ایثار و انفاق و جهاد و شجاعت و صفات حسنه دیگر، و فنای از هستی مجازی و بقاءِ به حق، و تجلی اسماء و صفات، و درجه فناء و مرتبه بقاء را بسنجیم؛ باید با چه معیار و میزانی اندازه گیری کنیم؟ آیا اینها دارای مراتب و درجات مختلف هست یا نه؟ و در صورت اختلاف، میزان سنجیدن و اندازه گرفتن آنها چیست! و بعد از آنکه دانستیم که میزانیه هر چیز باید متناسب با خود آن چیز بوده باشد، چنانچه ما را در قیامت ببرند و بخواهند این صفات ما را بسنجند؛ دیگر در آنجا وزن بدن به درد نمی خورد، چند کیلوگرم است! و ماه رمضان چقدر از بدنت را کم کرد؟ با بدن و وزن او کاری ندارند. آنجا میگویند: چقدر محبت آوردی؟ خضوع و خشوعت نسبت به حق چه اندازه است؟ درجه عبودیتت چه مقدار است! ایثار و گذشتت چقدر بوده است! معرفت به ذات حق تعالی و درجه یقین و مرتبه ایمانت چه اندازه است؟ خلوص و اخلاص چقدر آوردی؟ اینها را باید اندازه گیری کنند و بسنجند، و طبق آن مقام و درجه دهند. درجات بهشت و مراتب ثمانیه آن بر حسب مقادیر مختلف از اینهاست؛ و درکات دوزخ و درهای هفتگانه آن بر حسب مراتب فقدان و نابودی و نیستی اینهاست. و بنابراین باید با چه معیاری سنجیده شود تا دقیقاً اجر و پاداش و عقاب انسان مشخص و معین شود؟

حسنات و سیئات میزان سنجش اعمال نیک و بد
و اما مقدمه دوم آنکه: در آیات مبارکات و روایات وارده از ائمه طاهرین (س) وارد است که خداوند در دنیا برای اعمال انسان میزانی قرار داده است، و در آخرت نیز اعمال را توزین می کنند. ولیکن در هیچ آیه و خبری دیده نمی شود که در یک کفه ترازوی اعمال، حسنات و در کفه دیگر سیئات را می گذارند؛ بلکه آیات و روایات همه در دلالت بر این مطلب اتفاق دارند که حسنات دارای ارزش و ثقل بوده و سیئات بی ارزش و بدون ثقل است، و در آن عالم ربوبی آنچه که دست انسان را می گیرد حسنات است، و سیئات در آنجا تاب مقاومت و ایستادگی را ندارند. کسی که اعمال نیکوی او زیاد باشد میزان او سنگین است؛ و کسی که اعمال نیکویش کم باشد میزانش سبک است، و سیئات موجب خفت و سبکی میزان می گردد.
در کتاب «توحید» صدوق در تفسیر آیه شریفه: «فَمَن ثَقُلَتْ مَوَ'زِینُهُ و فَأُولَـ'ئکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ * وَ مَنْ خَفَّتْ مَوَ'زِینُهُ ...؛ و در آن روز (معیار) سنجش، حق است؛ پس هر که اعمال وزن شده اش سنگین شد هم آنان رستگارانند. و هر که اعمال وزن شده اش سبک باشد،....» (اعراف/ 8-9) از حضرت امیرالمؤمنین (ع) وارد است که فرمودند: «فَإنَّمَا یَعْنِی الْحِسَابَ؛ تُوزَنُ الْحَسَنَاتُ وَالسَّیِّئَاتُ. وَالْحَسَنَاتُ ثِقْلُ الْمِیزَانِ وَالسَّیِّئَاتُ خِفَّةُ الْمِیزَانِ؛ خداوند از این آیه حساب را اراده فرموده است؛ حسنات و خوبی ها، و سیئات و بدی ها را اندازه می گیرند و حسنات سنگینی میزان است و سیئات سبکی آن است». یعنی میزان و معیار تمام خوبی ها و بدی هایی را که انسان در دنیا به جای آورده است حسنات است. اعمال حسنه و اعمال سیئه انسان را با معیار و میزان عمل نیک می سنجند. در آنجا شجاعت حَسَن یک میزان دارد، سخاوت نیکو یک میزان دارد، عبودیت و عفت نیکو هر کدام یک میزان دارند؛ و تمام مراتب شجاعت انسان را از خوب و بد با آن میزان شجاعت اندازه گیری می کنند، و تمام مراتب عبودیت انسان را از مراتب خوب و پسندیده و یا از مراتب بد و نکوهیده با آن میزان عبودیت می سنجند؛ و هکذا در تمام صفات و اخلاق و ملکات، در هر کدام یک معیار و میزان بخصوصی است که آن صفت را با آن می سنجند.
حال که این دو مقدمه بطور مشروح و مفصل ذکر شد می گوئیم: مراد از میزان اعمال در روز قیامت نمونه کامل حُسن و تقوی و صبر و ایثار و جهاد و وَرع و عدالت و عبودیت و یقین و توحید در هر امتی از امت های گذشته، یعنی پیامبر آنان و وصی آن پیامبر و کتاب و شریعتی است که خداوند برای آنها فرستاده است. و در این امت آخر الزمان وجود مقدس رسول اکرم (ص) و حضرت صدیقه اطهر فخر بانوان عالم سیده نساء العالمین و اوصیای دوازده گانه آن پیامبر مکرم است که اول آنها حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب و بعداً یازده فرزند او یکی پس از دیگری است که آخرین آنها حضرت قائم آل محمّد حجت ابن الحسن العسکری (عج) می باشد. وجود آنان و توحید و عبادت و جهاد و انفاق و صفات نفسانیه و عقاید و ملکات آنان همه و همه میزان و معیار برای تشخیص مقدار صفات حسنه از امت آخر الزمان است.