طولانی بودن روز قیامت

در آیه چهارم سوره معارج آمده: «تعرج الملائکة والروح الیه فی یوم کان مقداره خمسین الف سنة؛ فرشتگان و روح، در روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است به سوی او بالا می روند.» در اینجا از قیامت تعبیر شده است به روزی که اندازه آن روز پنجاه هزار سال است. اولا یک سؤال در اینجاست که معنی پنجاه هزار سال آن وقت چیست در صورتی که وقتی ما می گوییم سال، یک حسابی است که با گردش سالیانه خودمان می گوییم یعنی آنگاه که زمین ما یک دور به دور خورشید می چرخد ما می گوییم یک سال. اگر هزار بار چرخید می گوییم هزار سال. اگر پنجاه هزار سال بچرخید می گوییم پنجاه هزار سال. در آنجا که به تعبیر خود قرآن دیگر نه ماهی است و نه خورشیدی و نه زمینی و این حسابها همه از بین می رود پس پنجاه هزار سال است یعنی چه؟ این را مفسرین طرح کرده اند، گفته اند مقصود این است که امتدادش امتدادی است که اگر با این مقیاسی که در دست شماست اندازه گیری کنند آن قدر در می آید.
سؤال دیگر اینکه آیا این روز که پنجاه هزار سال است برای همه مردم، یک زمان مطلق است و یک جور است یعنی همه مردم روز قیامت را پنجاه هزار سال طی می کنند؟ این را از پیامبر اکرم (ص) سؤال کردند: یا رسول الله! عجب روز طولانی است! فرمود: به خدای عالم قسم که آن روز بر مؤمن آن قدر می گذرد که یک نماز را می خواند. اینجا هم آیه اساسا راجع به کافرین است. مسئله زمان از یک نظر دیگر هم خیلی قابل توجه است و آن این است که گذشت زمان برای انسان با حالتی که انسان در آن حالت قرار دارد یک نسبت مستقیم دارد یعنی انسان به هر اندازه که خوش باشد احساسش نسبت به زمان منفی می شود. یک کسی که غرق در یک لذتی هست نمی فهمد چگونه این شب صبح شد، گفت:
ببند یک نفس ای آسمان دریچه صبح *** بر آفتاب که امشب خوش است با قمرم
بر عکس، اگر انسان در یک حال بسیار سختی باشد اجزای زمان بر انسان بسیار کند می گذرد. مثل اینکه کسی را ببرند در خزینه داغ آب حمام که لااقل هشتاد درجه داغ باشد، بگویند ده دقیقه باید اینجا بمانی، آن وقت است که ساعت را حساب می کند و یک ثانیه، از یک ساعت حال عادی قطعا بیشتر بر او می گذرد و به هر نسبت که حال انسان سخت تر باشد زمان بر انسان کندتر می گذرد. این است که زمان را نمی شود به صورت یک امر مطلق در نظر گرفت و گفت اگر روز قیامت پنجاه هزار سال است چقدر طولانی است! فرمود: برای مؤمن مانند یک نماز است. چگونه یک نماز آن هم برای مؤمن -نه برای غیر مؤمن که پنج دقیقه نماز برایش مثل یک ساعت طول می کشد- کوتاه است! چگونه نماز برای یک مؤمن، وقتی نیست و چقدر کم است! تمام دوره قیامت برای او این گونه است. «فاصبر صبرا جمیلا» خطاب به پیغمبر اکرم است که در مقابل این استعجال ها، این مسخره ها و این تحقیرها تو «صبر پیشه کن، صبر زیبا» (معارج/5)