طبقات اعلام الشیعه

کتاب طبقات اعلام الشیعه، دائرة المعارفی حدود 20 جلد در شرح احوال و آثار عالمان و رجال شیعه از قرن چهارم تا چهاردهم هجری قمری. نویسنده این کتاب، رجالی بزرگ و فقیه و کتاب شناس نامدار شیعه امامیه در سده اخیر، شیخ آغابزرگ طهرانی یا شیخ الباحیثن آغابزرگ طهرانی است که به شکل آقابزرگ هم نوشته شده است.
شیخ، از سال 1329 قمری به گردش و جست و جو در کتابخانه ها مشغول بود و برای بدست آوردن احوال و آثار علما و ادبای شیعه در طی قرون گذشته، کوششی خستگی ناپذیر به خرج داد تا سرانجام موفق شد احوال دانشمندانی را که هر یک در روزگار خود، چون ستاره درخشانی می درخشیدند و امروز جز نامی یا چند سطری در پشت یک کتاب کهن و اوراق موریانه زده، از ایشان چیزی باقی نمانده است را زنده کند و در دسترس همگان قرار بدهد. در این کتاب، علاوه بر شرح زندگانی بزرگان شیعه، از فضای حاکم بر زندگانی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعیان، سخن گفته شده و در واقع به علت همین پس زمینه است که این کتاب را می توان در زمره معتبرترین تاریخ شیعه به شمار آورد. ضمنا شیخ آغابزرگ در این کتاب، پاسخی مناسب به «جرجی زیدان» و پیروان سنی مذهب او داد.
شیخ آقا بزرگ، کتاب طبقات اعلام الشیعه را برحسب تعداد قرون غیبت امام مهدی (ع) به یازده بخش تقسیم کرده و هر بخش را به قرنی از سده چهارم هجری تا چهاردهم هجری اختصاص داده است و علت اینکه شرح حال علمای شیعه سه قرن نخست اسلام را گردآوری کرد، این بود که آنها با حضور یکی از امامان دوازده گانه علیهم السلام، حق اجتهاد نداشته و به نام «رواة» یعنی جمع آوری کنندگان اخبار شیعه شناخته می شده اند و شرح احوال و آثار آنان به تفصیل در کتب شیعه آمده است. در این کتاب، مطالب مربوط به هر قرن، با ترتیب حروف الفبای نام بزرگان شیعه آغاز، مرتب و تنظیم شده و نامی ویژه به آن داده شده است. این کتاب در سه مرحله منتشر شده.
مرحله اول در زمان حیات مؤلف بوده و چون مؤلف اطلاعات خود درباره قرن های اخیر را کاملتر از قرن های گذشته می دید، تصمیم گرفت برخلاف ترتیب تاریخی، انتشار کتاب را از عصر حاضر شروع نماید و قسمتی از مطالب مربوط به سده 13 و 14 را در زمان حیات خود، در نجف اشرف چاپ و منتشر کرد. در مجلدات 14 که خود در 4 جلد تنظیم شده 2228 دانشمند معاصر معرفی شده اند و در مجلد قرن 13 که خود در 2 جلد تنظیم شده 1562 نفر از دانشمندان قرن سیزدهم را معرفی می نماید. باید یادآوری کنیم که هنوز بخشی از این کتابهای مربوط به قرن 13 و 14 و یادداشت هایی که به خط خود شیخ می باشد، چاپ نشده و در کتابخانه موقوفه نجف موجود است.
مرحله دوم، بعد از فوت مؤلف بزرگوار، توسط فرزند بزرگ ایشان دکتر علینقی منزوی انجام شد. ایشان مسوده های کتاب را از نجف به بیروت برد و تصحیح و چاپ آنها را زیر نظر خود انجام داد.
در مرحله سوم هم، مجددا دکتر علینقی منزوی فرزند شیخ آقا بزرگ، که در سال 1314 شمسی، از بیروت به تهران آمد و استاد دانشکده ادبیات تهران شد، چاپ و نشر بقیه مجلدات کتاب گرانقدر و ارزشمند (طبقات اعلام الشیعه) را در تهران انجام داد. ناگفته نماند که کتاب در هر «سده» نام مخصوص ویژه ای دارد. مثلا سده دوازدهم، با عنوان «الکواکب المنتثره فی قرن الثانی» می باشد. در انتهای بسیاری از مجلدات، فهرستی از کتابهای معرفی شده در متن آمده است.