اعیان الشیعه

کتابی در شرح زندگی و احوال بزرگان شیعه به تألیف سید محسن امین عاملی، فقیه مورخ، ادیب دانشمند، خاتم مجتهدان شام، شاعر بزرگ و رهبر شیعیان که مقام مرجعیت بزرگ را دارا بود. مؤلف در زمان 1284 قمری در جبل عامل در جنوب لبنان متولد شد. پدرش سید عبدالکریم و نسبش به زیدبن علی بن الحسین (ع) می رسد. وفات این بزرگمرد عالم تشیع، در یکشنبه چهارم رجب 1317 قمری و سن او در هنگام وفاتش 87 سال بود.
این کتاب، جامع ترین تذکره و یا دائرة المعارفی است در احوالات رجال شیعه در دولت های اسلامی و شرح عقاید تشیع در اصول و فروغ. مؤلف در این کتاب احوال علمای اثنی عشریه، اعم از فقها و اصولین و متکلمین و مفسرین و مورخین و نسابین و فلاسفه و منطقیان و جغرافی دانان و منجمان و پزشکان و نحویان و صرفیان و علمای بلاغت و معانی و بیان و عروض و مصنفان و کاتبان و سایر ارباب دانش و هنر شیعه را که از آغاز اسلام تا زمان زندگی و حیات خودش 11733 نفر بوده اند، جمع آوری کرده و مقام و سابقه خدمت شیعیان را به فرهنگ و تاریخ اسلام، خاطر نشان و جاودانه ساخته است. هم چنین به مسائلی مانند پیدایش مذهب شیعه و شرح باورهای شیعیان که همزمان با پیدایش اسلام و برابر با نص آشکار قرآن و تعلیمات عالیه اسلامی است، پرداخته و حرف ها و گفتارهای متعصبان و یا مفرضان سیاسی و ناآگاهان را بررسی و نقد و رد کرده است و خدمات گرانبهای دانشوران شیعی را به فرهنگ و تمدن اسلامی با تفضیل و روشنی شرح می دهد.
مؤلف بیشتر از 50 سال رنج کشید و در سفر و حضر اوقات خود را در جمع کردن منابع آن صرف نمود. می خواست آن را در 100 مجلد پانصد تا هشتصد صفحه ای تألیف کند ولی عمرش به طبع و نشر بیشتر از 33 مجلد که یک دوره کامل رجال شیعه است، وفا ننمود و اجزاء دیگر همچنان غیرمرتب به صورت یادداشت ها و مسودات باقی ماند. پس از وفات او، فرزندش سید حسن امین، در سال 1403 هـ ق، بار دیگر آن کتاب را در ده مجلد به قطع بزرگ در 52 جلد، در بیروت انتشار داد. این مؤلف ارجمند با تألیف این کتاب، بدون هیچ مبالغه، خود را در صف بزرگان علمای رجال و تاریخ اسلام از قبیل ابن حجر عقلانی، خطیب بغدادی، یاقوت حموی و ابن خلکان و ابن عساکر دمشقی قرار داد و در ردیف شیخ آقا بزرگ تهرانی صاحب کتاب «الذریعه» و شیخ عبدالحسین امینی تبریزی نجفی صاحب کتاب «الغدیر» در مقام رفیع شیعه درخشید. کتاب ارزشمند اعیان الشیعه در 55 جلد نوشته شده و بارها به چاپ رسیده و در سن 86 سالگی مؤلف در روز عید فطر 1370 قمری به پایان سیده است. ساختار و تقسیم بندی این کتاب بطور مختصر به شرح ذیل است:
جلد اول، مقدمه است.
جلد 2 - شرح زندگی پیامبر و حضرت زهرا صلوات الله علیهم.
جلد 3 و 4 – تاریخ زندگی امام اول تا امام یازدهم شیعیان و سپس شرح تولد امام زمان علیهم السلام و غیبت ایشان و نشانه های ظهور مهدی آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین.
جلد 5 به بعد: شرح احوال دیگر شخصیت های شیعه به ترتیب حروف الفبایی نام شخص و پدر اوست که از ابی بن ابی طالب شروع شده و تا جلد 52 به یونس بن یعقوب بن قیس پایان می یابد.
مجلدات دیگر مستدرکات و یک جلد نیز که جلد 52 است شرح حال و آثار نویسنده و مؤلف محترم (امین عاملی) به قلم خود اوست که در سن 86 نوشته و فرزندش، تکمله ای متضمن مراثی و مقالاتی که علماء و ادبا عرب به نظم و نثر بعد از وفات سید محسن نوشته اند بر آن اضافه کرده است.