تعبیر پیامبر اکرم از دل

تعبیری دارد پیامبر اکرم راجع به دل، این جور دلهایی که ما داریم، این دلهایی که از اختیار ما بیرون است. بسیار تعبیر عجیبی است! پیغمبر اکرم مثلی ذکر می کند، می فرماید: «انما مثل هذا القلب کمثل ریشة فی فلاة معلقة علی شجرة تقلبها الریح ظهرا لبطن» مثل دل انسانها، انسانهایی که دلشان تربیت نشده است و هنوز با عبادت تمرین پیدا نکرده اند، مثل یک پر -مثلا پر مرغ- است. شما اگر یک پر را در صحرا و بیابان به یک شاخه درخت آویزان کنید، بعد نگاه کنید، ببینید این پر کی به یک حالت می ایستد، می بینید دائما از این رو به آن رو می شود. یک نسیم بسیار کوچک هم بوزد که شما احساس نسیم هم نمی کنید، می بینید این پر روی این شاخه دارد حرکت می کند.
می گوید مثل قلب بنی آدم (که در اینجا منظور قوه خیال است) مثل قوه خیال که یک جا نمی ایستد، از این شاخه به آن شاخه می رود و از اختیار انسان بیرون است، مثل آن پری است که به شاخه ای در بیابان آویخته باشد که ثابت نمی ماند.
مولوی همین مضمون را به شعر درآورده:
گفت پیغمبر که دل همچون پری است *** در بیابانی به دست صرصری
آیا همه دلها اینجور است؟ ابدا. لابد خیال می کنید دل امام علی (ع) هم العیاذ بالله همین جور بود. خیر، این جور نبود. نه تنها علی بن ابیطالب، بلکه شاگردهای کوچک علی بن ابیطالب هم این جور نبودند.
آیا اویس قرنی، عمار یاسر، و کمیل بن زیاد نخعی این جور بودند؟ ابدا. و حتی کمتر از اینها را ما دیده ایم، در افرادی که ما در زمان خودمان دیده ایم
از این افراد ما زیاد دیده ایم که اینها مالک قوه خیال خودشان و مسلط بر قوه خیال خودشان هستند یعنی توانسته اند این قدرت را در اثر عبودیت و بندگی خدا پیدا کنند که اگر بخواهند یک ساعت متوالی ذهن را به یک نقطه متمرکز کنند به طوری که در تمام این یک ساعت یک ذره ذهن به هیچ نقطه دیگری توجه پیدا نکند می توانند چنین کاری بکنند.
این خودش قدرت و تسلط است و در نتیجه نزدیک شدن واقعی به خدای تبارک و تعالی پیدا می شود. چنین چیزی ممکن است. اساسا اهمیت آنها به همین است که بر اندیشه خودشان حاکمند، اندیشه یعنی خیال بر آنها حکومت نمی کند. چقدر عالی می گوید این جور مطالب را ملای رومی!
حدیثی هست از پیغمبر اکرم که فرمود: «ینام عینی و لاینام قلبی؛ من چشمم می خوابد ولی دلم بیدار است» برعکس ما که چشممان بیدار است و دلمان در خواب است. پیغمبر فرمود: من چشمم که بخوابد دلم بیدار است.
می گوید:
گفت پیغمبر که عینای ینام *** لاینام القلب عن رب الانام
چقدر عالی است!
چشم تو بیدار و دل رفته به خواب *** چشم من در خواب و دل در فتح باب
حاکم اندیشه ام محکوم نی *** چون که بنا حاکم آمد بر بنی
مثل من و اندیشه ام مثل بناست و بنا آن را من ساخته ام، اندیشه و خیال مرا نساخته است.
من چو مرغ اوجم اندیشه مگس *** کی بود من مگس را دسترس