ابوالقاسم حمادبن شاپور دیلمی

حمادبن شاپوربن مبارک بن عبید دیلمی، کنیه اش ابوالقاسم یا ابولیلی، لقبش راویه و نام او به اختلاف میسره، هرمز و سابور (شاپور) نقل شده است. وی متولد به سال 75 یا 95 هجری قمری و متوفی به سال 155 هجری قمری است. اصالتا اهل دیلم بوده و ظاهرا در کوفه می زیسته است و در همانجا هم فوت کرده است. او با ولید دوم از آل مروان و همچنین مهدی عباسی هم نشین بوده و مقرب دربار خلیفه یزیدبن عبدالملک است. نیز گویند وی از موالی بنی بکرین وائل و بنابر قولی مکنف بن زید طائی صحابی بوده است. شهرت حمادبن شاپور دیلمی به لحاظ احاطه کامل او به ایام، اخبار، اشعار، انساب و لغات عرب است و در شعر و شاعری آرا و احکام وی مورد وثوق است.
احاطه او به شعر عرب تا آنجا است که میثم بن عدی دوست و راوی او می گوید: ولیدبن یزید از حماد پرسید: چرا تو را روایه لقب داده اند؟ وی جواب داد: چون من شعر هر شاعری را که تو می شناسی و یا نامش را شنیده ای و یا حتی شاعرانی که نامشان را هم نشنیده ای می دانم و هر شعری که خوانده شود می دانم قدیم است یا جدید. ولید پرسید چند بیت شعر می دانی؟ گفت، بسیار می دانم ولی می توانم در هر یک از حروف الفبا صد قصیده بلند بخوانم غیر از قطعات و همه از شعرای جاهلی نه اسلامی. ولید گفت: بخوان. او خواند تا ولید خسته شد و کس دیگر را جای خود گذاشت تا اشعار را بشنود و صحت و سقم آن را معلوم سازد. او دو هزار و نهصد قصیده از شاعران جاهلی خواند و صد هزار درهم از ولید جایزه گرفت. اما علیرغم توانایی او در آشنایی با اشعار مختلف اعم از جاهلی و اسلامی، گفته اند وی گاهی خود شعر سروده (بر وزن و به سبک و سیاق اشعار قدیمی) و آن را به شاعران عرب نسبت می داده است، به طوریکه فقط ناقدان حنجره و بصیر اشعار اضافه شده را تشخیص می داده اند.
اصمعی در این باره می گوید: حماد عالم ترین مردم بود، آنگاه که به اشعار و اخباری که روایت می کند چیزی نیفزاید. از دیگر شاخصه های ادبی او جمع آوری هفت قصیده طولانی است. منظور از هفت قصیده طولانی معلقات سبع است که گویند بر دیوار کعبه آویخته می شده است ولیکن صحت و سقم آویختن آن معلوم نیست. خود او در مورد ارتباطاتش با شاهان معاصر خود می گوید: برای ولید اشعار مردانه و نیکو می خواندم، اما او از من اشعار مبتذل می خواست و چون می شنید به وجد می آمد، از این مساله پی بردم دولت آل مروان رو به اتمام است. اما برای مهدی عباسی اشعار مبتذل می سرودم. دومی اشعار نیکو می طلبید و از آن دانستم بخت بر بنی عباس رو کرده است و از این داستان ها در شرح حال حمادبن شاپور دیلمی زیاد است اما مجال بیان نیست. آنچه لازم به یادآوری است اینکه علیرغم استفاده از منابع گوناگون مکتوبات و یا آثار خاصی برای وی ذکر نشده است.