قرآن راهنما و چاه نما

در قرآن در آیه 36-37 سوره مدثر آمده: «نذیرا للبشر* لمن شاء منکم ان یتقدم او یتأخر؛ اعلام خطر کننده بشر است* برای هر کس از شما که بخواهد (در اطاعت) پیش افتد یا پس افتد». این جمله را دو گونه تفسیر کرده اند. یکی اینکه «نذیرا للبشر» جمله بعد می شود بدل آن: اعلام خطر کننده است برای هر کسی که بخواهد از شما جلو برود یا عقب بماند. گونه دیگر -که دو معنا به هم نزدیک است- این است که «لمن شاء منک...» بدل از برای «للبشر» نباشد بلکه جمله مستقل است. هر دو وجه را مفسرین گفته اند. به نظر من دومی بهتر است: این قرآن آمده است برای بشر که راه بشر و چاه بشر را نشان بدهد.
قرآن همیشه درباره خود و پیامبر اکرم می گوید بشیر و نذیر. این بشیر و نذیر عبارت اخری از این است که هم راه را نشان می دهد هم چاه را. چون اگر فقط بخواهد راه را نشان دهد و چاه را نشان ندهد ممکن است کسی راه را ببیند ولی چون چاه را نمی بیند و غافل از آن است خیال می کند که در راه دارد می رود، به چاه می افتد. اگر فقط چاه را نشان بدهد یک کار منفی است: این چاه است، از آنجا نرو؛ خوب کجا بروم؟ مثبت و منفی با یکدیگر باید توأم شوند: این راه، از اینجا برو، این چاه و از اینجا نرو. این راه، برو؛ آن بیراهه، نرو. اگر بگوید این راه است ولی خطر را نشان ندهد کافی نیست. همین طور اگر خطر را نشان بدهد ولی نگوید راه این است؛ بگوید این خطر، از اینجا نرو؛ انسان می گوید از کجا بروم؟ این است که قرآن همیشه می گوید که راهنما و چاه نماست.
بنابراین ما تعبیر کلمه راهنما که می کنیم باید چاه نما هم بگوییم چون قرآن به دلیل اینکه بشیر و نذیر است هم راه را می نمایاند و هم چاه را. راه را برای رفتن و چاه را برای پرهیز کردن و دوری گزیدن.
راه است و چاه و دیده بینا و آفتاب *** تا آدمی نگاه کند پیش پای خویش
چندین چراغ دارد و بیراهه می رود *** بگذار تا بیفتد و بیند سزای خویش
و مردم بیش از مقداری که به راهنمایی احتیاج دارند به چاه نمایی احتیاج دارند و لهذا قرآن بیش از مقداری که به بشیر بودن تکیه می کند به نذیر بودن تکیه می کند، چون راه را انسان به حسب فطرت هم می رود، در درجه اول چاه را باید نشان داد، خطر را باید اعلام کرد.
«لمن شاء منکم ان یتقدم و او یتأخر» قرآن آمده راهنمایی و چاه نمایی کند، آنگاه اینکه چه کسی تقدم پیدا کند، حرکت کند، به جلو برود، و چه کسی عقب بماند، دیگر اختیار با شماست. «لمن شاء منکم» این دیگر به مشیت و اراده بشر بستگی دارد.
بشر موجودی است مختار و آزاد. خدای متعال او را راهنمایی و چاه نمایی می کند ولی جلو رفتن و حرکت کردن یا عقب ماندن و ایست کردن، این دیگر به خودش مربوط است. «لمن شاء منکم ان یتقدم او یتأخر؛ به عهده هر کدام از شماست که پیش برود یا پس بماند». (به چاه افتادن در واقع مساوی است با همان پس ماندن).