آگاهی انسان بر اعمال خود

اینکه در قیامت از اعمالش به انسان خبر داده می شود، آیا انسان خودش در آنجا بی خبر است و دیگری باید به او خبر بدهد؟ در سوره بنی اسرائیل خواندیم که: «اقرأ کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیبا»؛ «(گفته شود) نامه ات را بخوان. کافی است که امروز خود حسابرس خویش باشی.» (اسراء/14) احتیاج ندارد کسی دیگر به حسابت برسد، خودت کافی هستی.
در سوره قیامت بعد از اینکه می فرماید خبر داده می شود، می فرماید: «بل الانسان علی نفسه بصیرة ولو القی معاذیره»؛ «انسان خودش بر خودش و بر شئون وجودی خودش و بر اعمال خودش کاملا بصیر و آگاه است. هرچند (به زبان) عذر هایش را پیش آورد.» (قیامت/14-15) (بصیرت در اینجا معنای مصدری دارد یعنی انسان عین بصیر بودن بر خود است، بصیر صفتی نیست، چون مؤنث آورده شده است.) انسان در آنجا بر خود آگاه است یعنی احتیاجی ندارد که به آن معنا کسی بیاید به او خبر دهد، جاهل و بی خبر نیست که بیایند به اطلاعش برسانند و بخواهند به یادش بیاورند.
نه تنها آگاه است بلکه عین آگاهی است چون تمام ذرات وجودش است که دارد شهادت می دهد و خودش شاهد ترین شاهد ها بر اعمال خودش است. اگر هم عذر ها القاء کند خودش هم می داند که بیجا و دروغ می گوید.
البته اینکه «انسان بر نفس خودش بصیر است» در دنیا هم در بسیاری از مسایل صدق می کند. در احادیث هم وارد شده است که در بسیاری از امور، انسان خودش از هر کسی دیگر خودش را بهتر می شناسد.