فهم معارف شیعه امامیه از راه تعالیم اسماعیلیه در گفتگوی هانری کربن و علامه طباطبایی

سؤال هانری کربن:
باید مجددا درباره به وجود آمدن افکار اولیه شیعه اندیشید و مخصوصا درباره مطالبی که بین اطرافیان امام های پنجم و ششم، قبل از جدایی فرقه اسماعیلی و اثنی عشری، مورد بحث و مذاکره قرار گرفته است، باید تحقیقات دقیقی انجام گیرد.
متونی که در عرض سال اخیر به طبع رسیده است، نشان می دهد که نمی توان جهان شناسی، پیغمبرشناسی و امام شناسی شیعه را بدون در نظر گرفتن کتب اسماعیلیه (مانند تألیفات حمیدالدین کرمانی و ابویعقوب سجستانی و غیره) مطالعه نمود. البته بدون هیچ گونه بحث، نبوغ و دعوت مخصوص به مذهب شیعه اثنی عشری، با چنین تحلیلی روشن تر می گردد.

پاسخ علامه طباطبایی:
راهی را که ما برای معرفی مذهب تشیع و تعیین موقعیتش در اسلام پیمودیم، بسی روشن تر و نزدیکتر است از این که برای به دست آوردن این هدف، در اختلافات داخلی این طایفه که از نقطه نظر کلامی پیش آمده، غور کرده و به کنجکاوی بپردازیم؛ زیرا ما اولین ماده خلاف را که در میان این طایفه و مخالفین آن و به عبارت دیگر، میان اقلیت و اکثریت مسلمین بر سر آن مشاجره درگرفته و موجب جدایی شیعه از سنی گردیده است، به دست آورده و تشریح نمودیم و آن انتقادی بود که شیعه در موضوع ولایت اهل بیت به مخالفین خود داشت.
پس از پیدا کردن عامل اصلی جدایی، روشن کردیم که در اثر این جدایی، چه امتیازات موفقیت آمیزی در زندگی دینی، بالفعل نصیب شیعه گردید، و چه امتیازاتی به واسطه عدم مساعدت عوامل خارجی، در بوته تقدیر مانده و از قوه به فعلیت درنیامد.
در این بحث، چنان که پوشیده نیست، از هیچ مذهبی از مذاهب فرعی شیعه، طرفداری آشکار نکرده و کسی را به باد انتقاد نگرفتیم. تنها نظر به این که اکثریت قابل توجه در میان طوایف مختلف شیعه، از آن شیعه اثنی عشری می باشد، سخن ما در امتیازات، طبعا به آنها منطبق می شد و از این راه نیز گاهی در اشاره ها، آنچه که پیش شیعه اثنی عشری معروف است، منظور می شد، چنان که مثلا می گفتیم: «امام هفتم شیعه، امام هشتم شیعه» و منظور، امام های هفتم و هشتم شیعه اثنی عشری بود.
تألیفات زیادی در حدیث، فقه، تفسیر و کلام از رجال زیدیه و رجال اسماعیلیه موجود است، ولی امتیازی بالاتر از آنچه که به طور عموم ذکر نمودیم، ندارند.