خراسان

معرفی استان خراسان رضوی
استان خراسان رضوی با وسعتی حدود 128420 کیلومتر مربع معادل 7.8 درصد مساحت کل کشور و متشکل از 20 شهرستان، 65 بخش، 163 دهستان و 8861 آبادی جمعیتی معادل 4777 هزار نفر را در خود جای داده است. از جمعیت فوق 2909 هزار نفر معادل 60.1 درصد در مناطق شهری و 1858 هزار نفر معادل 38.9 درصد در مناطق روستایی استان ساکن هستند. به رغم تقسیم استان، شاخص ها حاکی از آن است که استان خراسان رضوی همچنان از جایگاه مناسبی در اقتصاد کشور برخوردار می باشد.

پیشینه تاریخی خراسان
استان پهناور خراسان با ساختار گونه گون و کهن زمین شناسی، اقلیم متنوع و جاذب، موقعیت ویژه جغرافیایی، بی گمان از قدیمی ترین دوران حیات بشری، بستر فعالیت های بشری، بستر فعالیت های معیشتی، بازرگانی و نظامی عمده بوده است، به دلیل همین موقعیت خاص، کهن ترین، معروفترین و طولانی ترین راه ارتباطی بین شرق و غرب یعنی "جاده تاریخی ابریشم" از طریق خراسان شرق را به غرب مرتبط می سازد، تنوع جغرافیایی سرزمین خراسان با وجود آب و هوای کویری و گرم در بخش جنوبی و معتدل کوهستانی در شمال استان و به طور پراکنده در مرکز، با ارتفاعات قابل توجهی نظیر بینالود، هزار مسجد، کپه داغ، قهستان و… زمینه ای مناسب برای استقرار بشر از قدیمی ترین ایام و جذب اقوام و طوایف متعدد در دوران های مختلف بوده است، سرزمینی که نواحی مختلف آن عرصه رویش انواع نباتات مناطق سردسیری و گرمسیری از قبیل گندم، برنج، بادام، سیب، انگور، پسته، خرما، و… است. مناطقی از آن، استعداد پرورش انواع مختلف حیوانات اهلی و وحشی نظیر پلنگ، گرگ، شتر، اسب، آهو، گوسفند. بز و … را دارا ست. قدیمی ترین آثار حیات انسانی در ایران، شامل تعدادی ادوات و دست افزارهای سنگی، با قدمت تخمینی 800 هزار سال قبل، متعلق به دوران پارینه سنگی قدیم، از بستر رودخانه کشف رود مشهد بدست آمده است. در حالی که قدیمی ترین مکانهای استقرار انسان، حداکثر با قدمت 100 هزار سال در نواحی دیگر ایران نظیر آذربایجان، لرستان و … شناسایی شده اند. دومین مکان از نظر قدمت، پناهگاه سنگی (غار) "خونیک" در نزدیکی بیرجند است که متعلق به دوره پارینه سنگی میانه با قدمتی بین 50 تا60 هزار سال می باشد.
از آن پس آثار و شواهد زندگی بی شماری از دوران نوسنگی تا آغاز دوران تاریخی در جلگه مشهد، دره اترک علیا (قوچان)، جلگه درگز، بجنورد، تربت حیدریه، بیرجند و… شناسایی شده اند. این شواهد و آثار به اقوام و ساکنان اولیه و بومی خراسان مربوط می شود که بنا به عقیده برخی محققان به عنوان اقوام آسیایی شهرت یافته اند و سراسر آسیای غربی از مدیترانه تا ترکستان و دره سند را فرامی گیرد. ولی در حقیقت مهمترین مقطع تاریخ خراسان در سرآغاز دوران تاریخی ایران با ورود اقوام آریایی به فلات ایران پیوند می خورد. در این واقعه که در آغاز هزاره اول ق.م اتفاق افتاد، آریایی های تازه وارد از طریق خراسان به سمت نجد ایران پیش رفتند و بخش اعظم آنها آنچنان که از توصیفات اوستا برمی آید، در خراسان و سیستان مستقر شدند و شاید به همین دلیل است که عمده حوادث آغاز تاریخ ایرانیان که در دو منبع اوستا و شاهنامه فردوسی ذکر شده است در مشرق ایران و در واقع در خراسان بزرگ رخ می دهد. بسیاری از محققان، زادگاه زردشت را مشرق ایران و بویژه حدود خراسان می دانند. برخی از داستانها و افسانه های محلی و از جمله داستان کاشتن سرو کاشمر در خراسان به یادبود پذیرش آیین نو زردشت توسط ویشتاسپ نیز مؤید این نظر است. دیاکونوف نیز محل پیدایش زبان اوستایی را در آسیای میانه، مشرق ایران، افغانستان و خراسان کنونی می داند.

جغرافیای طبیعی خراسان
موقعیت استان وسیع خراسان در شمال شرقی کشور بین 55 درجه و 17 دقیقه تا 61 درجه و 15 دقیقه طول شرقی و 30 درجه و 24 دقیقه تا 38 درجه و 17 دقیقه عرض جغرافیایی نیمکره شمالی قرار گرفته و از شمال و شمال شرق به جمهوری ترکمنستان با مرز مشترک حدود 751 کیلومتر، از شرق به جمهوری اسلامی افغانستان با مرز مشترک حدود 619 کیلومتر، از غرب به استانهای گلستان، سمنان و اصفهان و از جنوب به استانهای سیستان و بلوچستان، کرمان و یزد محدود است. طول استان به خط مستقیم 750 کیلومتر و عرض متوسط آن حدود 420 کیلومتر است. خراسان بیش از 19% از خاک کشور رادر بر گرفته و مساحتی معادل 303513 کیلومتر مربع دارد.

پستی و بلندیها
استان پهناور خراسان به سبب وسعت زیاد، از نظر شرایط طبیعی بسیار متنوع و هر یک از نواحی مختلف آن دارای ویژگی های خاصی است. بلندترین نقطه آن قله بینالود، 3211متر و کم ارتفاع ترین نقطه آن در شمال سرخس، 300 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. کوه های خراسان دنباله ارتفاعات البرز به سمت مشرق است که به صورت قوس های موازی از شاه کوه آغاز شده و در جهت شمال غربی به سوی جنوب شرقی تا ارتفاعات هندوکش افغانستان امتداد می یابد. در میان این رشته کوههای موازی، دره ها و دشتهای وسیعی وجود دارد که گاه پهنای آن به حدود 200 کیلومتر می رسد. امتداد این رشته کوهها در برخی نواحی با برخورد به دره یا جلگه گسسته می شود. آنچه در این منطقه حائز اهمیت است، وجود دشتهای حاصلخیز و آبادی چون: بجنورد، شیروان، قوچان، چناران و مشهد است که در پهنه دشت سرسبزی بین دو رشته ارتفاعات موازی کپه داغ و هزار مسجد در شمال و آلاداغ و بینالود در جنوب به وجود آمده اند.

آب و هوا
گستردگی استان و عواملی مانند وجود رشته کوه های مرتفع و مناطق کویری، دور از دریا و وزش بادهای مختلف موجب گوناگونی آب و هوا در مناطق آن گردیده است. در بیشتر بررسیهای انجام گرفته از جمله مطالعات آمایش خراسان، این سرزمین به سه منطقه آب و هوایی شمال، مرکز و جنوب تقسیم می شود. شمال خراسان بطور کلی دارای شرایط آب و هوایی معتدل و سرد کوهستانی است. این منطقه حاصل خیزترین و متراکم ترین بخش استان از نظر جمعیت، فعالیتهای اقتصادی و امکانات زیر بنایی است. که شامل شهرستانهای بجنورد، قوچان، شیروان، مشهد، درگز، چناران و سرخس می شود.
مساحت این منطقه حدود پنجاه و هشت هزار کیلومتر مربع است که 5/18% وسعت کل استان را تشکیل می دهد. بیشتر جمعیت و امکانات اقتصادی و زیربنایی این منطقه در اطراف مشهد و در محور مشهد، قوچان قرار دارد. منطقه مرکزی استان شامل شهرستانهای سبزوار، اسفراین، نیشابور، تربت حیدریه، کاشمر، تربت جام، تایباد و خواف است. و مساحتی در حدود 85 هزار کیلومتر مربع دارد که 2/27 % استان را در بر می گیرد.
این منطقه دارای آب و هوای نیمه صحرایی ملایم بوده و فعالیت اصلی اقتصادی آن کشاورزی است که در دشت های وسیع دامنه های جنوبی بینالود تا کویر نمک و مناطق کویری مرز افغانستان انجام می شود. این دشتها از نظر آب و هوایی جزو مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شوند و میزان بارندگی در آنها بین 200 تا250 میلیمتر در سال است.
جنوب خراسان دارای آب و هوای خشک و نیمه صحرایی است. وسعت این منطقه از شش شهرستان بیرجند، طبس، فردوس، گناباد، قائنات، و نهبندان تشکیل شده، حدود170هزار کیلومتر مربع است که حدود نیمی از مساحت کل استان را در بر می گیرد. بررسی وضعیت بارندگی استان نشانگر این است که در بیش از 90% استان توزیع مکانی و زمانی بارشها و پراکندگی آنها یکنواخت و مشابه نیست، میزان ریزش های جوی به صورت باران و برف در 15% مساحت استان (نواحی شمال و شمال غربی) نسبتا زیاد است به طوری که در برخی مناطق مجاور استان گلستان، میزان بارندگی گاه به بیش از 700 میلیمتر در سال می رسد. میانگین بارندگی سالانه این ناحیه بین 300 تا400 میلیمتر تغییر می کند ولی در مناطق جنوبی، شرقی و مرکزی که بیش از 85% مساحت خراسان را شامل می شود میزان بارندگی در این مناطق تقریبا معادل 150 میلیمتر است.

تنوع آب و هوایی استان عبارت است از:
- آب و هوای سرد کوهستانی و نیمه صحرایی سرد در شمال و شمال غرب
- آب و هوای معتدل کوهستانی در مناطقی از شمال و شمال غرب و مرکز
- آب و هوای نیمه صحرایی ملایم در شمال شرق، مرکز و مناطقی از غرب و نیز مناطق کوهستانی جنوب
- آب و هوای گرم صحرایی فراگیر مناطق مرکزی به طرف جنوب و جنوب غرب

تقسیمات کشوری
سابقه تقسیمات کشور ی در خراسان
در سال 800 هـ.ق نام خراسان بر تمام ایالات اسلامی در شرق کویر لوت تا هندوکوش به استثنای سیستان و بلوچستان و قهستان در جنوب اطلاق می گردیده است. پس از جنگ هرات در سال 1249 هـ.ش خراسان به دو قسمت تجزیه شد و قسمتی که در غرب رودخانه هریرود واقع بود جزو ایران و شرق آن ضمیمه افغانستان گردید. در سال 1324هـ.ق (1285هـ.ش) ایران به چهار ایالت بزرگ تقسیم شد که عبارت بودند از آذربایجان، کرمان و بلوچستان، فارس و بنادر و خراسان و سیستان. از آن زمان تا سال 1316 هـ.ش که اولین قانون تقسیمات کشوری در مجلس شورای ملی تصویب گردیده بود که بر هر ایالت یک والی و در هر ولایت یک حاکم حکومت می کرده است.
در سال 1316 بر اساس قانون تقسیمات کشوری مصوب مجلس شورای ملی، کشور به 10 استان و 49 شهرستان تقسیم گردید که هر شهرستان شامل چند بخش و هر بخش شامل چند دهستان می گردید. خراسان نیز به 7 شهرستان بجنورد، بیرجند، سبزوار، قوچان، گناباد، مشهد و تربت حیدریه تقسیم شد. در سال 1329شهرستانهای درگز، نیشابور، فردوس و کاشمر نیز تشکیل شد و شهرستانهای استان به 11 شهرستان ارتقاء یافت.
در سال 1335 شهرستان درگز ضمیمه قوچان گردید و دو شهرستان تربت جام و طبس به وجود آمدند. در سال 1339 مجددا درگز به شهرستان تبدیل شد. و شهرستانهای شیروان و اسفراین نیز ایجاد شدند. در سال 1354 بخش باخرز تربت جام به مرکزیت شهر تایباد از بخش به شهرستان تبدیل شد. در سال 1359 نام آن به تایباد تغییر یافت. همچنین در سال 1359 بخش قائنات شهرستان بیرجند به شهرستان قائنات تبدیل شد و تا سال 1362 خراسان شامل 17 شهرستان و 53 بخش و 211 دهستان بوده است.

پس از تصویب قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری در مجلس شورای اسلامی به تاریخ 15/4/1362 و آیین نامه اجرایی آن در تاریخ 22/7/1363 مراحل اجرایی آن شروع و ابتدا تا مرحله اول آن یعنی کارشناسی و بررسی و پیشنهاد دهستانها آغاز گردید و در آبان ماه 1364 با حضور کلیه کارشناسان تقسیمات کشوری مراکز استانهای کشور در مشهد مقدس، عملیات دهگردشی، معاینه محلی، کارشناسی و جمع بندی و پیشنهاد دهستانهای شهرستان مشهد به عنوان نمونه در کل کشور انجام پذیرفت و دهستانهای دیگر شهرستانها نیز پس از آن مورد بررسی و کارشناسی و پیشنهاد قرار گرفت و به تدریج مورد تصویب هیأت محترم دولت واقع شد به طوری که تا پایان سال 1365خراسان دارای 213 دهستان گردید.
با پایان یافتن مرحله اجرای مرحله اول این قانون، تشکیل شهرستانهای نهبندان، سرخس و خواف در تاریخ 14/5/1368 و چناران در 14/1/69 همزمان با بخشهای شوسف، مرزداران، سنگان، و گلبهار به تصویب رسید. ایجاد بخشهای ابخرز در شهرستان تایباد، سربیشه در بیرجند، سرحد در شیروان، جوین و رودآب و خوشاب در سبزوار، میان جلگه در نیشابور، زیر کوه در قائنات، فاروج در قوچان و جلگه زاوه در تربت حیدریه نیز به تدریج به تصویب رسید و در پی آن تابعیت دهستانهای استان در شهرستانهای استان به 21 و تعداد بخش ها به 67 رسید. ایجاد شهرستان فریمان نیز در سال 1372 همراه با بخش قلندر آباد مورد تصویب واقع شد و بخشهای زوزن همراه دهستان کیبر و بستان در شهرستان خواف و نیم بلوک در قائنات، بخش نصر آباد همراه دهستان کاریزان در تربت جام، بخش گرمخان با دهستان گرمخان در شهرستان بجنورد، بخش رخ با دهستان رقیچه در تربت حیدریه، کاخک در گناباد و بخش رضئیه و دهستان کنه بیست در شهرستان مشهد، بتدریج تصویب و ابلاغ شد.
در تاریخ 21/3/1374 ایجاد شهرستان بردسکن همراه با بخش انابد و دهستان درونه آن مورد تصویب قرار گرفت. ایجاد شهرستان جاجرم نیز در تاریخ 4/2/76 به تصویب رسید.
در حال حاضر استان خراسان شامل 24 شهرستان، 60 شهر، 77 بخش، 225 دهستان، 4555 روستا (آبادیهای دارای بیش از 20 خانوار جمعیت) 21113 مزرعه و 4200 مکان است.

جمعیت و اهمیت آن
خراسان از گدشته های دور یکی از مراکز پر اهمیت و بزرگ جمعیتی ایران زمین محسوب می شده است و شهرهای بزرگ آن چون: نسا، ابیورد، نیشابور، بیهق، اسفراین و… شهرتی گسترده داشته اند. با نگاهی به تاریخ این سرزمین پهناور پی می بریم که در گذشته شهرهای مرو، سمرقند، بخارا، هرات، بلخ و بامیان نیز در قلمرو آن واقع بوده که متأسفانه در طول تاریخ از آن جدا شده اند. همچنین حوادث ناگوار و دلخراشی چون حمله مغولان، تیموریان، ازبک ها و تاتارها، جمعیت آن را دستخوش نوسانات زیادی کرده است، چنانکه گاه به کلی نواحی پرجمعیت و آباد آن، جمعیت خود را از دست داده است، ولی بنا به موقعیت خاص خود دوباره به مرکز بزرگ جمعیتی تبدیل شده است و همچنان پر آوازه به حیات خود ادامه داده است. سیر تکوینی جمعیت برای تمامی شهرهای خراسان یکسان نبوده است زیرا مراکز بزرگ جمعیتی چون نیشابور و سبزوار با تمام فراز و نشیبهایی که در طول تاریخ داشته اند، موقعیت جمعیتی خود را همواره حفظ کرده اند در حالی که برخی شهرهای بزرگ نظیر سرخس و اسفراین که از قدمت تاریخی برخوردارند، نتوانسته اند موقعیت گذشته خود را حفظ کنند. سایر شهرهای کهنسال خراسان نیز دارای موقعیت جمعیتی خوبی بوده اند، از جمله قوچان، که در طول تاریخ بارها تغییر محل داده و درگز که در گذشته دارای موقعیت تجاری مهم و جمعیت فراوانی بوده و در سال 1290 هجری قمری حدود 18 هزار نفر جمعیت داشته است. بیرجند نیز در سال 1287 هجری قمری حدود 15 هزار نفر جمعیت داشته و شهر مشهد در سال 1031 هجری قمری حدود یکصد هزار نفر را در خود جای داده بوده است که به سبب موقعیت زیارتی سیاحتی خود به سرعت بر جمعیت آن افزوده شده است به طوری که در سرشماری سال 1375 پس از تهران بزرگ، دومین مقام جمعیتی کشور را به خود اختصاص داده است.

کلیات جمعیت استان و نسبتهای آن در آخرین سرشماری
سرشمار نفوس و مسکن سال 1375 جمعیت استان خراسان 6047169 تن اعلام شد که از ترکیب 3036996 مرد و 3010173 زن و در مجموع 1281864خانواده تشکیل شده است. بعد خانوار در این استان 7/4 نفر و نسبت جنسی جمعیت آن 6/100 نفر مرد در برابر زن بوده است. تعداد شهرنشینان 3434926 نفر و ساکنان روستاها 2612253 نفر بوده اند. 2/37 % این جمعیت در شهرستان مشهد، 8/18 % در شهرستانهای شمالی، 5/32 % در شهرستانهای مرکزی و تنها 5/11 % در شهرستانهای جنوبی، که بیش از نیمی از وسعت استان را در بر گرفته، سکنی گزیده اند. همچنین 9/80 % جمعیت استان را جمعیت 6سال به بالا تشکیل داده اند که این نسبت در نقاط شهری 3/88 % و در نقاط روستایی 8/70 % بوده است. این نام بسیار کهن است و در اصل به معنی خاور (شرق) زمین است. در اوائل قرون وسطی نام خراسان به طور کلی به تمام ایالات اسلامی که در سمت شرق کویر لوت تا کوههای هند واقع بودند، اطلاق می گردید. به این ترتیب تمام بلاد ماوراءالنهر را در شمال شرقی شامل می شد. حدود خارجی خراسان آن دوره در آسیای مرکزی بیابان چین و یا می رود در سمت هند، جبال هندوکش بود، ولی بعدها این حدود هم دقیق تر و هم کوچکتر گردید. حدود خراسان اصلی در دوران اسلامی و بعد از آن از شمال به رود جیحون محدود گشت ولی همچنان تمام ارتفاعات اطراف هرات را دارا بود. ایالت خراسان که در دوره خلفای دوم و سوم به تصرف مسلمانان در آمد، از سوی اعراب به چهار قسمت تقسیم گردید که در قرون وسطی شناخته شده بودند: نیشابور، مرو، هرات و بلخ. بعدها قسمتهایی از ماوراءالنهر نیز جزو خراسان محسوب گردید مانند سمرقند. این شهر ها هر یک کانونی هم در رشد و پیشرفت علوم و در قرون اولیه اسلامی مهد دانشمندان بزرگی بودند. در جنگ هرات که در دوره قاجاریه در سال 1249 هجری قمری صورت گرفت، قسمت شرقی خراسان به افغانستان ملحق شد. بعدها قسمت های دیگری هم از شمال و جنوب شرقی آن از دست رفت. امروزه از شهرهای مهم خراسان می توان مشهد، نیشابور، سبزوار، بیرجند و قوچان را نام برد. سرزمین خراسان سرزمینی متنوع است که در آن می توان کویر، جنگل، کوهستان و دشت های حاصلخیز را مشاهده کرد.

موقعیت جغرافیایی استان خراسان
استان خراسان با مساحتی معادل 313335 کیلومتر مربع، وسیع ترین استان کشور است و در حدود یک پنجم مساحت ایران را تشکیل می دهد. این استان از شمال و شمال شرق به جمهوری ترکمنستان، از شرق به کشور افغانستان، از جنوب به استان سیستان و بلوچستان و از غرب و شمال غربی به استان یزد، اصفهان، سمنان و گلستان محدود می باشد. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری استان خراسان دارای 23 شهرستان، 54 شهر، 24 بخش و 224 دهستان و 7996 آبادی دارای سکنه است.

صنایع دستی
یکی از ابزارهای مهم برای شناخت ویژگی فرهنگی و قومی هر منطقه شناخت صنایع دستی آن منطقه می باشد. آثار ارزشمند به یادگار مانده حکایت از ذوق و استعداد وصف ناپذیری می کنند که در جای جای آن می توان به هنر و ظرافت دست های پرتوان هنرمندان ایرانی پی برد. در استان خراسان تولیدات هنری نقش پر اهمیتی در اقتصاد منطقه دارند. انواع مهم صنایع دستی در این استان شامل: قالی بافی، ابریشم کشی، شعر بافی، نمد بافی، پوستین دوزی، سنگ تراشی و قلم زنی روی سنگ، فیروزه تراشی، سفالگری، سبد و حصیر بافی است. انواع دیگر تولیدات دستی شامل چارق، گیوه، فرآورده های چوبی و فلزی، نقاشی روی چرم و غیره می باشد.

قالی بافی
یکی از صنایع دستی مهم استان خراسان قالی بافی است. پیشینه قالی بافی در این استان را می توان به دو دوره متمایز تقسیم کرد:
-دوره صفویه که قالی های این دوره اغلب دارای نقش های هراتی با زمینه لاجوردی و یا لاکی سیر و با حاشیه باریک به رنگ زرد روشن می باشد.
-دوره دیگر راه اندازی کارگاه های قالی بافی توسط بازرگانان تبریزی در نیمه دوم قرن سیزدهم است. به این دلیل، امروزه در صنعت فرش مشهد دو نوع گره وجود دارد که عبارت اند از: گره فارسی (محلی) و گره ترکی (تبریزی).
مهم ترین مرکز قالی بافی در استان خراسان مشهد است. زمینه قالی های مشهدی دارای رنگ لاکی با نقش ترنج و لچک و حاشیه لاجوردی است. بیرجند، طبس، کاشمر، سبزوار و نیشابور از نظر قالی بافی به ترتیب در مراحل بعدی قرار می گیرند. در میان عشایر خراسان، قالی بافی از رونق فراوانی برخوردار است. قالیچه های بلوچی در میان چادرنشینان اطراف تربت حیدریه، کاشمر، سرخس و تربت جام رایج است. هم چنین در میان عشایر کرد که در شمال خراسان سکونت دارند، بافت قالیچه های ترکمنی رواج دارد.

شعر بافی
شعر بافی یا دست بافی در استان خراسان، از گذشته های دور، یکی از مشاغل صنعتگران بوده است. این صنعت در بیش تر شهرهای استان خراسان، به ویژه در شهرستان های مشهد، سبزوار و تربت حیدریه، به صورت خانگی و کارگاهی دیده می شود. فعالیت های برک بافی، فرت بافی و ابریشم بافی را نیز می توان در این رده قلمداد کرد که عمده تولیدات آنها حوله، چادر شب، بقچه و ... است.

نمد بافی
در میان عشایر خراسان، صنعت نمد مالی از رونق فراوانی برخوردار است و دو مرکز اصلی تولید آن، شهرهای مشهد و قوچان می باشند.

گلیم بافی
در میان عشایر و روستاییان خراسان، گلیم بافی به عنوان یک فعالیت خانگی معمول است. مناطق عمده گلیم بافی در استان خراسان، شهرستان های مشهد، قوچان و شیروان است.

پوستین دوزی
یکی از صنایع مهم استان خراسان پوستین دوزی است. در شمال استان، سردی هوا موجبات پیدایش و گسترش این صنعت را فراهم آورده است. پوستین دوزی در میان عشایر کوچ نشین استان از اهمیت به سزایی برخوردار است.

سنگ تراشی و قلم زنی روی سنگ
از جمله فعالیت های هنری در شهر مشهد، یکی هم سنگ تراشی است که سابقه ای دیرینه دارد. عمده تولیدات مصنوعات سنگی عبارت اند از: قندان، هاون، ظرف دیزی و انواع مجسمه های سنگی.

فیروزه تراشی
شهر نیشابور که به شهر فیروزه شهرت دارد، دارای معادن ارزشمندی از فیروزه می باشد که از قرن ها پیش مورد بهره برداری قرار گرفته اند. فیروزه تراشی یکی از حرفه های قدیمی در استان خراسان است. تراش فیروزه به اشکال پیکانی و مسطح از جمله تراش هایی است که طرفداران فراوان دارد. فیروزه یکی از سوغاتی های مهم استان خراسان است و بازار مطلوبی نه تنها در استان، بلکه در سطح کشور دارد.

سفالگری
یکی از صنایع دستی مهم در ایران سفالگری است که در شهرهای حاشیه کویر ایران از موقعیت مناسبی برخوردار است. مرکز اصلی این صنعت در استان خراسان، در شهرستان گناباد به ویژه روستای مند است. مهم ترین تولیدات این صنعت انواع گلدان و ظروف سفالین می باشد.

سبد و حصیر بافی
یکی از صنایع دستی مهم و پردازشی که با هزینه بسیار ناچیز، ساخته هایی را می آفرینند، سبد و حصیر بافی است. مواد اولیه این تولیدات، کاه و شاخه های نازک درختان است و مرکز اصلی آن روستاهای اطراف طرقبه در استان خراسان می باشد. به دلیل توریستی بودن منطقه طرقبه، بازار این تولیدات از موقعیت مطلوبی برخوردار است. برای بافت سبد، از چوب درختچه بید مشک استفاده می شود که هم ظریف و هم باریک است و هم چنین خاصیت انعطاف پذیری آن زیاد می باشد. صنایع ظریف حصیر بافی، در میان مسافرینی که به این استان سفر می کنند و هم چنین اهالی منطقه، جایگاه ویژه ای دارد.

شهرستانها :
بیرجند، بجنورد، چناران، درگز، اسفراین، فریمان، فردوس، گناباد، کاشمر، خواف، مشهد، نیشابور، قائنات، قوچان، سبزه وار، سرخس، شیروان، طبس، تایباد، تربت حیدریه، تربت جام.

بناهای یادبود تاریخی:
1- برج علی آباد، کاشمر
2- برج اخنجان، مشهد
3- آرامگاه عطار نیشابوری، نیشابور
4- آتشکده بازه هور، مشهد
5- آرامگاه فردوسی، مشهد
6- هارونیه (آرامگاه غزالی)، طوس
7- مجموعه کلات نادری، کلات
8- آرامگاه خواجه ربیع، نیشابور
9- آرامگاه خیام نیشابوری، نیشابور
10- کاخ خورشید، طوس
11- مناره خسرو گرد، سبزه وار
12- خانه آینه مفخم، بجنورد
13- آرامگاه مولانا زین الدین ابوبکر، تایباد
14- آرامگاه قطب الدین حیدر، تربت حیدریه

بناهای یادبود مذهبی:
1- مسجد گوهرشاد، مشهد
2- حرم مطهر امام رضا، مشهد
3- حرم امامزاده محروق، نیشابور
4- حرم امامزاده سید مرتضی، کاشمر
5- آرامگاه خواجه ربیع، مشهد
6- آرامگاه لقمان بابا، سرخس
7- مسجد جامع نیشابور، نیشابور

جاذبه های طبیعی
1- کوههای بینالود، نیشابور
2- مرکز تفریحی کوه سنگی، مشهد
3- زعفران
4- مرکز تفریحی طرقابه

فرهنگ و هنر
1- موزه آستان قدس رضوی، مشهد
2- موزه فردوسی، مشهد
3- صنایع دستی