ابن ابی الحدید

فخرالدین ابوحامد عبدالحمید معروف به (ابن ابی الحدید) ادیب، متکلم، مورخ، شاعر فقیه شافعی و اصولی معتزلی و از علمای قرن هفتم هجری. او در ذیحجه سال 586 در مدائن متولد شد. پدرش بهاءالدین محمد المداینی و به قولی هبة الله فرزند محمد المداینی. ابن ابی الحدید، در مدائن بزرگ شد و در همانجا علم کلام و اصول را یاد گرفت. در اوایل جوانی به بغداد رفت و در آن شهر در محضر علما و بزرگان مشهور بغداد که بیشتر آنها شافعی مذهب بودند، به کسب علم و دانش پرداخت. در محافل ادبی و علمی شرکت می کرد و به قولی او "معتزلی جاحظی" شد و در زمره عالمان آن زمان در آمد. او در اصول، معتزلی و در فروع، شافعی بود و مشربی بین تسنن و تشیع برای خود انتخاب کرده بود. در مباحث عقیدتی خود در شرح نهج البلاغه، به موافقت با "جاحظ" تصریح دارد، به همین جهت او را معتزلی جاحظی می دانند. او با وجود اینکه ظاهرا سنی مذهب بود، اما ارادت خاصی به امیر مؤمنان علی (ع) داشت و به پیروی از مکتب معتزله، او را افضل از خلفای سه گانه می داند و تصریح می کند که آن حضرت هم در کثرت ثواب و هم در فضایل و خصال حمیده، از دیگران افضل است. این موضوع در کتابش کاملا مشهود است.
او معاصر با زمان خلفای عباسی و از رجال دربار بود و به مناسبت نزدیکی با مؤیدالدوله محمد بن محمدبن عبدالکریم قمی، معروف به (ابن علقمی) وزیر ادیب و دانشمند مستعصم، آخرین خلیفه عباسی، در شمار کاتبان دیوان دارالخلافه در آمد و کتاب خود را به نام (ابن علقمی) نوشت. او نیز برای تألیف این کتاب، صد هزار دینار به او صله داد. سال 642 در حمله مغولان به بغداد اسیر شد ولی به واسطه وساطت بعضی از بزرگان این شهر از جمله خواجه نصیرالدین طوسی و علمای بغداد، آزاد شد. او در همین سال 642 هـ ق به عنوان ناظر حله، انتخاب، سپس "خواجه" امیر علاءالدین طبرس و بعد ناظر بیمارستان عضدی و سرانجام در کتابخانه های بغداد به نظارت پرداخت. او در شنا و شکار و تیراندازی بسیار مهارت داشت. ابن ابی الحدید، در شعر طبعی رسا داشت و انواع شعر را می سرود. ولی مناجات و اشعار عرفانی او مشهورتر است. وی در حمله هلاکوخان به بغداد در 655 ق محکوم به قتل شد، ولی با وساطت بزرگان نجات یافت، اما سال 656 ق او در سن 70 سالگی در بغداد از دنیا رفت.

آثار
از کتابهای او:
1- البعقری الحسان
2- الفلک الدائر
3- السبع العلویات یا قصائدالسبع العلویات که آنرا ابن علقمی در مدائن سرود. موضوع قصاید، مدح پیغمبر، و علی (ع)، فتح خیبر، فتح مکه و شهادت امام حسین (ع) است.
4- الاعتبار علی کتاب الذریعه فی اصول الشریعه، از سید مرتضی علم الهدی
5- شرح مشکلات الغرر، از ابوالحسن بصری

او (المستصفی من علم الاصول) غزالی را نقد کرد. آیات البینات زمخشری در علم کلام و منظومه ابن سینا در طب را شرح کرده است. مهم ترین اثر مشهور او، شرح نهج البلاغه اوست که حاوی مطالب و نکات تاریخی و ادبی بسیاری است و هنوز یکی از کتابهای مهم تفسیری و تحلیلی درباره نهج البلاغه است. او این اثر را در 20 جزء، از اول رجب سال 644 ق شروع و در آخر صفر سال 649 ق تمام کرد. یعنی تدوین این اثر، 4 سال و 8 ماه که برابر با مدت خلافت حضرت علی (ع) است، به گفته خودش طول کشید و بنام (ابن علقمی) تألیف نمود. این شرح بارها و بارها به چاپ رسیده و به ویژه در میان شیعه از شهرت و اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از قدیمی ترین نسخه های این شرح، در کتابخانه مرکزی آستان قدس موجود است.